سهم معلولان ایران در پاراتور
اولین مبحثی که لازم است به آن بپردازم پاسخ به این پرسش است که معلولان ایران چه سهمی و چه نوع مشارکتی در پاراتور دارند؟
برای اینکه به این سؤال پاسخ گوییم قسمتی از نوشته طالب الرفاعی رئیس سازمان جهانی گردشگری UNWTO را می‌آورم:«گردشگری به بزرگترین صنعت جهان با سریع‌ترین آهنگ رشد تبدیل شده و این رشد نشانگر افزایش سالانه گردشگران است. یک میلیارد گردشگر بین‌المللی در سال ۲۰۱۲م داشتیم؛ و این صنعت در توسعه ملی و رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و رفاه جوامع مؤثر است.»(کتاب گردشگری قابل دسترس‌ برای همگان، ص۳)
آقای رفاعی که کارشناسی زبده در عرصه گردشگری است می‌گوید گردشگری بزرگترین صنعت و دومین صنعت پس از نفت است. سومین صنعت، خودروسازی است؛ زیرا به سرعت رو به تحول و پیشرفت می‌باشد و از صنایع زیربنایی است چون در توسعه، اشتغال، رفاه و فرهنگ مؤثر است.
بر اساس این دیدگاه کارشناسانه اگر معلولان بتوانند جایگاهی در این صنعت داشته باشند، جامعه هدف متحول خواهد شد و مشکلات معلولین در زمینه‌های مختلف از جمله اشتغال و درآمد و رفاه مرتفع می‌شود. اما معلولین ایران چه سهمی و چگونه مشارکتی در این زمینه دارند؟ آیا آماری از ایران در این باره هست؟
اما آمار هرچه باشد، قطعاً سهم و مشارکت معلولان ایران در گردشگری مطلوب نیست و بسیار اندک است.
برای اینکه اهمیت مطلب روشن‌تر گردد، چند جمله دیگر از آقای رفاعی می‌آورم: «بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۱ حدود یک میلیارد فرد با نوعی ناتوانی در جهان هست و پانزده درصد جمعیت جهان دچار یکی از ناتوانی‌های فیزیکی، ذهنی و مغزی و حسی هستند.»(همان، ص۵)
یک میلیارد مشتری گردشگری در سال ۲۰۱۱، آمار بزرگی است، اما آمار دقیقی در دست نیست که از این یک میلیارد چند درصد دارای معلولیت هستند. برخی از کشورها مثل ایتالیا اعلام کرده‌اند: «در سال ۲۰۰۹، حداقل ۱۱ درصد گردشگران این کشور معلولیت داشته‌اند. نیز انگلستان در همان سال اعلام کرده، حداقل ۱۲ درصد گردشگران معلولیت داشته‌اند.» (همان، ص۶)
از طرف دیگر سازمان جهانی گردشگری اعلام کرده آمار معلولان گردشگر رو به افزایش است و تقاضا در جامعه معلولین نسبت به گردشگری هر سال با افزایش مواجه بوده است.(همان، ص۵)
البته بر اساس گفته آقای احمدی مشاور وزارت گردشگری، گردشگران جهانی در سال گذشته، یک میلیارد و چهارصد میلیون نفر بوده‌اند. اگر جمعیت جهان را هشت میلیارد نفر بدانیم تقریباً از هر شش نفر، یک گردشگر جهانی بوده است.
اما گردشگران ملی یا داخلی بر اساس معیار و شاخص‌¬های موجود، پنج برابر نرخ جهانی گردشگری است یعنی در زمانی که یک میلیارد و چهارصد میلیون نفر گردشگر جهانی داشته‌ایم، هفت میلیارد نفر گردشگر داخلی در سال داشته‌ایم.
از آمار گردشگران معلول در جهان ۱۱ درصد از کل است یعنی یک میلیارد و چهارصد میلیون نفر، حدود یکصد و پنجاه و چهار میلیون نفر معلول بوده‌اند.
سهم و مشارکت اروپا ۵۰ درصد است یعنی هفتصد میلیون نفر گردشگر جهانی در اروپا بوده‌اند که ۷۵ میلیون نفر آنها معلولیت داشته‌اند. سهم فرانسه و اسپانیا گویا بیشتر است. از نظر چرخه مالی هم، معلولان و سالمندان در جهان ۳۰ درصد از کل چرخه مالی گردشگری را در اختیار دارند؛ یعنی چهارصد میلیارد دلار در هر سال.(سخنرانی آقای احمدی مشاور وزارت گردشگری)
خلاصه اینکه با صنعت بزرگ، زنده، مؤثر و جذابی مواجه هستیم که معلول و غیر معلول هم نمی‌شناسد و در همه اقشار پویا است. اگر درست برنامه‌ریزی گردد، این صنعت می‌تواند در حل مشکلات معلولین مؤثر باشد. اشتغال، رفاه، درآمد و حتی بهداشت و سلامتی آنان را تحت تأثیر قرار دهد. صنعت‌های دیگر، مثل صنعت خودرو، یا صنعت نفت، یا صنعت هواپیما با وضع معلولین تناسب و سازگاری ندارد یا کمتر دارد اما در همه ابعاد و بخش¬های صنعت گردشگری، معلولان می¬توانند فعال و درآمد داشته باشند.
مهم این است که به روش علمی، معلولان ایران در این صنعت مشارکت و سهمی داشته و نقشی در بازار این صنعت ایفاء کنند. آنچه به اجمال مشهود و واضح است معلولان ایران در پاراتور و یا در همه گردشگری سهم و مشارکت اندک دارند؛ و لزوماً باید این مشارکت را افزایش داد؛ اما چگونه؟
این مقاله درصدد است چگونگی حضور و مشارکت معلولان ایران را در دومین صنعت جهان توضیح دهد.
متأسفانه سازمان گردشگری گذشته و وزارت گردشگری جدید در ایران آماری از گردشگری معلولین ایرانی عرضه نکرده و کارنامه این وزارتخانه هم منتشر نشده است. تجربه نشان داده در هر زمینه خود معلولین اقدام کرده و فعالیت کردند، کارهایی را به ثمر نشانده‌اند. نهادهای دولتی آن‌قدر کار اولویت¬دار دارند که به امور معلولین نمی‌توانند برسند.
اینجا به عواملی می‌پردازیم که می‌تواند در گسترش پاراتور و گردشگری معلولیتی مؤثر باشد. از بین پانزده عامل مؤثر در گردشگری معلولان که در اینجا توضیح می‌دهم، بعضی زیربنایی و بسترساز و برخی روشی هستند.

بانک اطلاعات
اولین گامی که تشکل‌های مردمی و سازمان‌های دولتی می‌توانند بردارند تا سهم مشارکتی معلولان را در بازار، چرخه مالی و در صنعت کل گردشگری یا پاراتور بالا ببرند، جمع‌آوری اطلاعات و آمارها و تدوین مسیر و طرح مشخص بر اساس آنها است. زیرا تا وقتی اطلاعات و آمار نداشته باشیم، نمی‌توانیم تصمیم بگیریم و نمی‌توانیم درست عمل کنیم.
کارشناسان این صنعت در ایران بارها اعلام کرده‌اند، نرخ‌های معلولان در این صنعت کم است و باید افزایش یابد؛ یعنی:
۱ـ مشارکت آنها در مدیریت و در اداره این صنعت کم است
۲ـ مشارکت آنها در شرکت در پاراتورها به عنوان گردشگر کم است
۳ـ آمار معلولان جهان در استفاده از ایران به عنوان مقصد گردشگری کم است
۴ـ نرخ درآمد و کسب و کار معلولان از محل گردشگری کم است
۵ـ آمار ارتباطات معلولان ایران با نهادهای دیگر کشورها یا نهادهای جهانی ویژه گردشگری کم است
۶ـ نرخ آماده‌سازی و مناسب‌سازی و دسترس‌پذیری در همه اماکن کم است
۷ـ آمار نهادها و مراکز شاغل در پاراتور کم است
اما چگونه و با چه شیوه علمی می‌توان این آمارها و نرخ‌ها را افزایش داد؟
بهترین شیوه این است که نخست بانک اطلاعات جامع دایر گردد و اطلاعات مختلف جمع‌آوری و در معرض استفاده عمومی قرار گیرد. اکنون در ایران چند بانک اطلاعات گردشگری داریم ولی بانک پاراتور که تخصصاً به امور معلولین بپردازد نداریم. از این رو معلوم نیست بودجه مصرفی در این زمینه چقدر است؟ همچنین جمعیت معلولان فعال در اداره پاراتور یا کل گردشگری و نیز آمار آنان به عنوان گردشگر مشخص نیست.

استراتژی
معلولان ایران در زندگی گرایش‌ اقلیتی و صنفی خودشان دچار تردید هستند. یعنی بعضاً وقتی مقاله یا کتاب می‌نویسند دوست ندارند اعلام کنند این اثر را یک فرد دارای معلولیت نوشته یا وقتی در ورزش قهرمان می‌شوند و رتبه می‌گیرند همین‌طور.
از طرف دیگر دیده‌ایم پارالمپیک موفق شد چون به صراحت موضع خودش را اعلام کرد اما در زمینه‌هایی که این قشر به عنوان یک بخش از جامعه به هر دلیل و بیشتر به دلیل ترس از تحقیر و تمسخر اعلام موضع نکردند، نتوانستند پیشرفت کنند.
نابینایی داریم که استاد دانشگاه است و ۵۰ مقاله و ده کتاب دارد ولی در هیچ‌کدام اعلام موضع معلولیت نکرده است، هیچ‌کدام آثارش درباره مسائل معلولیتی نیست پرسیدم چرا؟ گفت می‌ترسم تحقیر شوم. معلولان بسیار آثارشان را درباره موضوعات معلولیتی ننوشته و حاضر شده‌اند به موضوع تکراری بپردازند ولی به موضوع ضروری معلولیتی نپردازند.
به هر حال نمی‌توان سر در برف کرد و فکر کرد دیگران او را نمی‌بینند. حتماً همه شاگردان می‌دانند استاد و معلم آن‌ها نابینا است؛ ولی انکار و عدم اعلام موضع شأن و منزلت او را نزد همگان پایین می‌آورد. البته معلم دیگری داریم که وقتی وارد کلاس شده به بچه‌ها گفته من نابینا هستم و روشم فلان است. بچه‌ها تا آخر سال با او همکاری داشته و کلاس او آن‌چنان سازنده بود؛ که بعد از چند سال دانش آموزان او زنگ می‌زنند و تعریف می‌کنند.
در گردشگری معلولان نیاز به یک مجمع صنفی با رویکرد معلولیتی هست؛ یعنی همان پاراتور بسیار عنوان خوبی است و باید گرد این محور تجمع یافته و به پیشرفت آن کمک کنند.
خلاصه اینکه تعیین استراتژی و رویکرد بسیار مهم است و بدون استراتژی نمی‌توان به توسعه و پیشرفت دست یافت. حداقل معلولان می‌توانند مجمع صنفی تشکیل دهند و گردشگری را بر محور معلولیت ساماندهی و پیشرفت دهند.
اینکه کارشناسان گفته‌اند سیاست و رویکرد گردشگری در ایران تاریخی ـ فرهنگی است و با توجه به افزایش سن و وضع جمعیت جهان این سیاست باید اصلاح گردد، در واقع مؤید این است که دغدغه‌ها و رویکردهای دیگری در گردشگری اهمیت پیدا کرده است. یکی از این خط‌مشی‌ها می‌تواند توسط انبوهی از معلولان اجرایی گردد.

فرهنگ‌سازی
کتاب، مقاله، فیلم و کلاً آثار فرهنگی در زمینه پاراتور اندک است. با جستجو در منابع مختلف، حتی یک فیلم مستقل ایرانی ندیدم. فیلم مستند که گویای حضور معلولان در گردشگری باشد نداریم چه اشکالی دارد از وضعیت پاراتور در ایتالیا یا ترکیه فیلم مستندی تهیه و در اینجا نمایش داده شود. نیز کتاب، نشریه، پایان‌نامه و مقاله بسیار کم داریم.
غیر از تلاش‌های انجمن گردشگری پارس و یکی دو انجمن دیگر، در برگزاری کلاس‌ها و جلسات، کار جدید دیگر در زمینه فرهنگ‌سازی در ایران نمی‌بینیم. اما انجمن پارس می‌تواند با استادان دانشگاه‌ها و با گروه‌های دانشگاهی جلسه بگذارد و از آنان بخواهد پایان‌نامه دانشجویی روی موضوعات پاراتوری نوشته و دفاع شود. البته نیاز است موضوعات مهم احصاء گردد و به آنان داده شود. نیز لازم است در یک سایت منابع مختلف از سراسر جهان جمع‌آوری و در اختیار آنان قرار گیرد.
تجربه «دفتر فرهنگ معلولین» و «انتشارات توانمندان» در زمینه تألیف و نشر کتاب می‌تواند الگو قرار گیرد. تولید و نشر آثار فرهنگی یک شاخص برای پیشرفت پاراتور در ایران است و لازم است به آن توجه ویژه شود نیز آثار فرهنگی می‌تواند بسیاری از دیگر مشکلات را ساماندهی کند.

آموزش
فعالیت آموزشی در زمینه گردشگری معلولان فراگیر نیست و در همه شهرها و همه مراکز گسترش ندارد با این که در سراسر ایران، زمینه‌های گردشگری برای معلولان هست. فقط چند مرکز مثل انجمن پارس در زمینه آموزش فعالیت داشته‌اند.
برگزاری کلاس آموزش به روش‌هایی از طریق اینترنت یا حضوری و اعطای مدرک رسمی مهم است و آموزش برای معلولین علاقه‌مند به کار در گردشگری می‌تواند به کسب و کار پایدار منجر شود.
اما یک کار بسیار مهم تأسیس و راه‌اندازی رشته پاراتور در ایران است. نکته مهم این است هر جا آموزش عالی ورود داشته، یعنی علم روز وارد شده، امور به سامان است ولی هر جا ورود نداشته مشکلات زیاد است. متأسفانه آموزش عالی در معلولیت وارد نشده و رشته‌های ویژه نداریم. دانشگاهی که زبان اشاره، خط بریل، پاراتور، پارالمپیک و رشته‌های جدیدتر مثل مطالعات معلولیتی داشته باشد، دایر نشده است به همین دلیل بسیاری از مشکلات از همین‌جا ناشی می‌شود. به هر حال تلاش برای راه‌اندازی این رشته یا حداقل برگزاری کارگاه‌های کوتاه‌مدت و پودمانی که مدرک بدهد هم خوب است.

ارتباطات و روابط مستمر و پویا با مراکز و نهادهای خارجی
نهادهایی مثل سازمان جهانی گردشگری UNWTO که دولت ایران هم عضو آن است. و نهادها و مراکزی که در کشورهای مختلف چندین دهه تجربه کسب کرده‌اند، لازم است با اینان روابط دائم داشت. این روابط از طریق اینترنت و سامانه‌های مدرن هم با ارزان‌ترین قیمت ممکن است.
اما این ارتباطات به انتقال تجربه می‌انجامد. به ویژه اگر آنان به ایران بیایند و از ایران هم گروهی بروند و یک دوره آموزشی طی کنند.
به علاوه این ارتباطات به شغل و اشتغال می‌انجامد. زیرا افراد آموزش دیده مثلاً در ایتالیا، مدرک می‌گیرند و با این مدرک می‌توانند در سراسر جهان کار پیدا کنند.
به نظر می‌رسد NGOهای مردمی نباید منتظر دولت بمانند و خودشان می‌توانند شروع کنند و از طریق همین ارتباطات، ایران و توانایی‌های کشور و توانمندی معلولان را به خارجی‌ها معرفی کنند.
ایران عضو سازمان فرهنگی یونسکو، ایسسکو و سازمان جهانی گردشگری UNTWO است. اما آیا معلولین ایران یا تشکل‌های متصدی امور گردشگری با این نهادها تماس گرفته‌اند و سعی کرده‌اند ظرفیت‌های آنان را شناسایی کنند و از این امکانات در راستای معلولین ایران استفاده کنند؟

حقوق و قانون
این مقوله بسیار مهم است ولی متأسفانه در قانون حمایت از معلولان مصوب ۱۳۹۶ در این باره چیزی ندارد. غیر از فصل دوم با عنوان مناسب‌سازی، دسترس‌پذیری و تردد که مباحث مناسب‌سازی توسط شهرداری آمده است. اما در کنوانسیون حقوق معلولین بندهایی درباره گردشگری معلولان هست. مثلاً ذیل ماده ۳۰ چنین آمده است: دولت‌های عضو باید مطمئن شوند که:
۱-پ- معلولان از دسترسی به مکان‌ها و ارائه خدمات مثل کتابخانه و خدمات توریستی برخوردار هستند.
۵-پ- اطمینان حاصل نمایند که افراد معلول به حوزه‌های ورزشی، تفریحی و گردشگری دسترسی دارند.
۵-ث- اطمینان حاصل نمایند که افراد معلول به خدمات سازمان‌های تفریحی گردشگری و ورزشی دسترسی دارند.
تشکل‌ها باید فکری برای قانون پاراتور کنند و خلأها را جبران نمایند. چند راه کار هست: یکی ذیل قوانین سازمان گردشگری است که فصلی را به معلولان اختصاص دهند یا ذیل آیین‌نامه‌های قانون ۱۳۹۶٫
نخستین اقدام جمع‌آوری همه قوانینی است که مصوب و ابلاغ شده و چاپ و نشر و در اختیار همگان گذاشتن آن است. سپس یک گروه پژوهشگر حقوقی نیازهای حقوقی را شناسایی و مجموعه‌هایی تدوین و به نهادهای تقنینی ارائه کنند.

دو رویکرد
بعضی بر این باور هستند که نخست باید امکانات و زیرساخت‌ها آماده شود سپس در زمینه پاراتور کار شود. مناسب‌سازی محل‌ها ایجاد مکان‌های مناسب برای تفرج و استراحت معلولان، وسایل نقلیه و امکانات اولیه فراهم و انجام شود؛ آنگاه تورهای معلولیتی راه‌اندازی و فعال گردد. رویکرد دوم می‌گوید: اگر پاراتور راه‌اندازی شود و از خارج تورهایی آورده شود، موجی راه می‌افتد و هر مدیر در حوزه خود، موظف به سامان‌دهی است و خودبه‌خود گردشگری معلولان پیشرفت خواهد کرد.
بعضی هم اعتقاد دارند در هر دو زمینه با هم و در کنار هم باید کار شود. اما اگر بخواهیم مقدمات را آماده کنیم، همه جا مناسب‌سازی شود و… اولاً ده‌ها سال طول می‌کشد دوم با این وضع آیا ممکن است؟ و بودجه کافی وجود دارد و اولویت دیگر نیست؟
مراکز معلولیتی و فعال در گردشگری باید یکی از رویکردهای مزبور را انتخاب و بر اساس آن برنامه‌ریزی کنند.

اقدامات ترکیبی
اگر گردشگری با یک یا چند شیوه توانبخشی، مهارت‌آموزی، حرفه‌آموزی، تفریح و تفرج، طبیعت‌گردی و پژوهشگری ممزوج گردد. یعنی برنامه پاراتور به گونه‌ای ریخته شود که علاوه بر برنامه‌های عمومی گردش، مکان‌های ویژه طبیعی هم در برنامه قرار گیرد، یعنی پاراتور چند منظوره کار ‌کند، جذاب‌تر و با استقبال بیشتر مواجه می‌گردد.
اگر چنین مواردی راه‌اندازی شود قطعاً پاراتورها از کشورهای همسایه مشتری زیاد خواهند داشت. تورهای چند منظوره در اروپا فراوان است، یعنی علاوه بر گردشگری، درمانی یا آموزشی هم هست. به نظر می‌رسد این گونه تورها برای معلولین کارایی بیشتر دارد.

مقصد شناسی و تیپ شناسی
گردشگران معلول مثل گردشگران عادی مقاصد و اهداف متعدد دارند و همگی با یک هدف دست به گردشگری نمی‌زنند. نیز تیپ‌ها و شخصیت‌های گردشگران هم متفاوت است؛ مثلاً سالمندان، جوانان، خانواده‌ها یا استادان و کلاً فرهنگی‌ها، پژوهشی‌ها و اهل تفریح و خوشگذرانی. اینها نمونه‌هایی از تیپ‌های گردشگران است که هر کدام نیاز به برنامه خاص خود دارند.
از نظر هدف و مقصد، گردشگران به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند: ۱ـ مذهبی ۲ـ علاقه‌مند به طبیعت ۳ـ آموزشی ۴ـ آثار باستانی و تاریخی ۵ـ بوم‌شناسی و جامعه‌شناسی ۶ـ خوش‌گذرانی و تفریح ۷ـ ورزشی ۸ ـ درمانی
گردشگران دارای معلولیت یکی از این اهداف را دارند. برخی هم دوست دارند ترکیبی از اینها را داشته باشند. اما مدیریت پاراتورها اگر اعلام کنند که هر سال در مردادماه یک تور مذهبی با رفتن به مشهد داریم یا در مهرماه یک تور آثار باستانی هست و پس از ثبت‌نام به برنامه‌ریزی بپردازند. خلاصه اینکه یکی از عوامل توسعه پاراتور توجه به خواسته‌های متنوع مشتریان است.

خاطره‌ نگاری/ سفرنامه نگاری
در قاهره یک تور ۲۰ نفره دیدم که از فرانسه آمده بودند و در موزه فراعنه نشسته بودند و چیزی می‌نوشتند. سرپرست آنها را پیدا کردم و پرسیدم چی می‌نویسند، می‌گفت: خاطرات و سفرنامه می‌نویسند و در فرانسه ناشری اینها را به صورت کتاب چاپ می‌کند و قبل از سفر هم به آنها آموزش داده و تقریباً هزینه سفرشان از این طریق جبران می‌شود.
در ایران هم چنین شیوه‌های قابل اجرا است. ده‌ها سفرنامه چاپ شده در ایران داریم ولی سفرنامه‌ای را که فرد معلول نوشته باشد، پیدا نکردم در سفرنامه‌های دیگران گزارش‌هایی از معلولان هست. مثل سفرنامه خسرو میرزا که میرزا مصطفی افشار نوشته یا سفرنامه سیف‌الملک به روسیه که میرزا حبیب‌الله افشار نوشت. یا در سفرنامه‌های ناصرالدین‌شاه قاجار در همه اینها نکات مهمی درباره معلولین هست و بهترین منبع برای تاریخ‌نگاری معلولیت است.

اقتصاد پاراتور
گردش اقتصادی و بودجه‌ای توریسم در جهان بسیار زیاد است. یک آمار می‌گوید در آمریکا فقط پاراتورها، حدود ۱۴ میلیارد دلار گردش مالی در سال دارند.( همان، ص۶) جنبه‌هایی از آن که در ایران قابل اجرا است عبارت است از:
توریسم خانگی: افرادی در روستا یا شهری خانه‌ای دارند که نسبتاً بزرگ است، کنار آن یکی از اتاق‌ها را تبدیل به سوئیت کرده و از طریق اینترنت توریسم دعوت می‌کنند. معلولین به راحتی می‌توانند این کار را انجام دهند. معلولی را سراغ دارم خانه‌اش را در تهران فروخت و در یک شهر کوچک خانه دویست متری تهیه کرده و دو سوئیت ساخته و توریست دعوت می‌کند و درآمد مطلوبی دارد.
تولید سوغاتی و هدیه: در کشورهایی مثل ترکیه، مصر و تونس، در کنار صنعت توریسم، صنعت تولید اشیایی کوچک، کم حجم ولی جذاب شکل گرفته که گردش مالی فراوان و گسترده دارد.
با اشیاء در دسترس و با روش ساده و کم هزینه مثل ریگ یا چوب، اشیاء بسیار زیبا تولید می‌کنند و به گردشگران می‌فروشند. معلولان می‌توانند در این زمینه فعال شوند و بی‌شک درصد قابل توجهی از معلولان ایران، اشتغال و درآمد پیدا خواهند کرد.
مراکز بین‌ راهی: جاهایی که معلولان توقف می‌کنند و ساعاتی به استراحت می‌پردازند. اینها هم به لحاظ گردش مالی، درآمدزایی خوبی دارد.

پیامدها و آثار پاراتور: تورتراپی
سفر و گردش معلولان چه تأثیرهایی می‌تواند روی خود آنان داشته باشد؟ به تجربه دیده شده آثار سفر روی افراد متعدد است ولی مهم‌ترین آنها عبارت است از:
۱ـ توانمندتر شدن، با رؤیت و افزایش آگاهی‌ها، فکر و ذهنش تواناتر و با تحرک جسمی، جسمش توانمندتر می‌گردد.
۲ـ تقویت روحیه و رهایی از انزوا و افسردگی، در خانه ماندن و عدم سفر، بیماری‌ها را تشدید می‌کند.
۳ـ افزایش اتکاء بر خود و استقلال داشتن و حل مسائل و مشکلات خود
۴ـ افزایش روابط و ارتباطات و انتقال دانش و تجربه جدید
۵ـ معرفی توانمندی‌های خود به جامعه
۶ـ یافتن شغل و منبع درآمد
در مجموع این آثار در معلولین مسافر، مقوله‌ای به نام سفرتراپی یا گردش تراپی یا تورتراپی را پدید آورده است. یعنی سفر و گردش تبدیل به شیوه درمانی و توانبخشی گردیده است.

طرح و برنامه
گستردگی پاراتور ایجاب می‌کند نخبگان اتاق فکری ایجاد کنند و طرح و برنامه‌ای درازمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت تدوین کرده و اهدافی که باید در هر برنامه به آن برسند را تعیین نموده، سپس با مشورت و هم اندیشی راه رسیدن به اهداف را پیدا کنند. آنگاه امکانات و نیروها برای اجرا این برنامه‌ها را کارشناسی کرده و به تقسیم کار بپردازند.
در این برنامه‌ها، اولویت‌ها را مشخص کرده، تجربه‌های دیگران را اخذ و پالایش کرده و در اختیار مجریان و فعالان قرار دهند.

سالمندی به عنوان یک اولویت و ضرورت
الآن ده میلیون نفر سالمند داریم تا چند سال آینده، سی میلیون سالمند خواهیم داشت. پیر شدن جمعیت را بسیاری از کشورها احساس کرده‌اند. هر چند سالمندان یک دسته و گروه از معلولان اجتماعی هستند و در پاراتور باید جایی برای آنان در نظر گرفت. اما اهمیت سالمندی در ایران ایجاب می‌کند، تورهای ویژه این قشر هم طراحی گردد. در بسیاری از کشورها Adult Tour یا گردشگری سالمندی شکل گرفته است.
سالمندان جمعیت جا افتاده‌تر و فاقد تنش‌ها و تحولات هستند و ثبات در آنان بیشتر است. از طرف دیگر نسبت به جوانان اقتصاد و منابع مالی مطمئن‌تر و ثابت‌تر دارند. از این‌رو راه‌اندازی تور سالمندی راحت‌تر و پردرآمدتر است.

گردشگری اقشار ویژه
معلولان خود قشر استثنایی جامعه هستند ولی در درون این قشر، گروه‌هایی هستند که در گردشگری می‌توان برای آنها برنامه‌ریزی خاص داشت. برای مثال معلولان دانش‌آموز یا دانشجو که درصدد گردشگری هستند، می‌توانند در تورهای ویژه برنامه‌ریزی شوند. قطعاً اینان نیاز به برنامه‌های خاص دارند که با اقتضای سنی و کاری آنان سازگارتر باشد.
همچنین کارگران، استادان، خانم‌ها، هنرمندان، نویسندگان، مدیران دارای معلولیت می‌توانند پاراتور خاص خود با برنامه‌ریزی و تدبیر ویژه داشته باشند.

در پایان و نتیجه‌گیری
معلولان بزرگ‌ترین اقلیت اجتماعی و دارای جمعیتی ده تا بیست میلیونی در ایران هستند. اینان به دلیل نخبگی و تحصیلات عالی، ظرفیت‌ها و شرایط لازم و مقتضی برای اجرای صنعت پاراتور را دارند. اما چرا تاکنون نرخ مشارکت و فعالیت آنان در این حوزه کم بوده است. این نقیصه و مشکل علل و عوامل متعدد دارد ولی الآن نمی‌توانم به آن بپردازم و در مقاله دیگر مفصلاً توضیح می‌دهم. اما برای گسترش صنعت گردشگری در معلولان می‌توان پانزده سرفصل مزبور را با جدیت پیگیری کرد.
نکته مهم این است که تقاضا در گردشگری رو به افزایش است و بحران‌های متعدد نتوانسته مانع گسترش و افزایش آن شود. در سال ۱۹۵۰م، ۲۵۰ میلیون گردشگر بین‌المللی وجود داشت و اکنون یک میلیارد و چهارصد میلیون نفر، یعنی ظرف ۷۰ سال حدود شش برابر شده است. به همین میزان گردش مالی هم چند برابر شده است. بر اساس این آمارها به نظر می‌رسد هیچ شغل و کسب و کاری برای معلولان بهتر از اشتغال در پاراتور نیست. اما این صنعت یک دانش و در عین حال یک حرفه با پیچیدگی‌های خاص خودش است. معلولان باید تلاش کنند و این دانش و حرفه را یاد بگیرند و سهم مشارکتی خود را در آن گسترش دهند. تلاش کردم عوامل مهمی که در پاگیری و گسترش توریسم معلولیتی دخالت دارد را توضیح دهم ولی هر یک از سرفصل‌های مزبور خود نیازمند تحقیقات مستقل است.

محمد نوری (مدیر عامل دفتر فرهنگ معلولین)