درباره صنایع دستی استان بوشهر


صنایع دستی استان بوشهر از زیباترین و جالب ترین جاذبه های فرهنگی این منطقه به شمار می آیند که در همه نقاط شهری و روستایی تهیه می شوند. مهم ترین صنایع این استان را سوزن دوزی، قالی بافی، گليم بافی، گبه بافی (خرسک بافی)، نمد مالی، گيوه دوزی، زنبيل بافی، سفالگری، انواع مشک آب، قايق سازی، لنج سازی، حصير بافی، جاجیم بافی و منبت سازی تشکیل می دهند. نوعی قليان به نام چليم، عبابافی، غشک، توربافی، دََولچه سازی و نوعی شيرينی مخصوص بوشهر به نام مسقطی نیز از جمله دیگر صنایع دستی منطقه به شمار می آیند.
گبه بافی (خرسک)از مهم ترين صنايع دستی استان بوشهر بوده و در بيش تر نقاط شهری و روستايی بافته می شود. گبه بافی به صورت ذهنی باف و بدون نقشه قبلی صورت می گيرد و نقش های به كار رفته در بافت گبه از قدمت زيادی برخوردار است كه الهام گرفته از طبيعت و حيات وحش و پرندگان و ...است. نقش ها ممكن است به صورت طرح بندی باشد، يعنی يک قطعه از طرح در سرتاسر فرش چه در طول چه در عرض تكرار شده باشد. طرح هندسی هم در بافته ها يشان ديده می شود. گبــه های امروزی با استفاده از طـرح ها و نقش هایی كه به بافندگان داده می شود؛ آماده می شوند و طرح ها اصالت ديرين را ندارند. در گذشته همه گبه ها به رنگ خود پشم بافته می شد و رنگ ديگری نداشت.
گبه های بافت بوشهر معمولا" ابعادی به درازای200 سانتی متر و پهنای 100 سانتی متر دارند و برای بافت هر تخته آن دو بافنده ماهر به مدت يک ماه كار می كنند (حد اقل 6 ساعت كار در روز). در بافت گبه معمولا از پشم رنگ شده گوسفند و مخلوط با موی بز استفاده می شود. به طور کلی گبه مورد توجه زیاد گردشگران استان بوشهر قرار می گیرد.
از مشخصات يک گبه مرغوب این است که 1-دار محكم باشد. 2- چله كشی به خوبی انجام شده باشد. 3- گره بايد محكم زده شود. 4- شانه به خوبی زده شود. 5- نخی را كه بعد از گره زدن می بافند، به اصطلاح زنجيری كه در روستای شول به آن تپ كو می گويند به خوبی بافته شود و روی آن شانه زده شود.
در گبه بافی، روستای شول شهرستان گناوه از اهميت خاصی برخوردار است زيرا قدمت بيش تری در گبه بافی دارد. گبه های شول به كشورهای حوزه خليج فارس و حتی اروپا صادر می شود. نقشه گبه های صادراتی توسط شركت ها سفارش داده می شود و نقش هايی است كه مورد پســند بازار اروپا است و ريشه در گبه بافی محلی ندارد.
نقش های گبه در روستای شول:
1- نقش دو لوزی سماور، 2- نقش وسط چنگ، 3- ماه و آفتاب، 4- نقش حسين خانی، 5- نقش كنگره ای، 6- چنگ، 7- قليونی (محل اتصال دو لوزی را قليونی می گويند)، 8- نقش چنار، 9- بغل خوسی، 10- نقش ساده شده حيوان مانند نقش آهو كه به آن شكال می گويند.
نقش های موجود در روستای كلمه :
1- ناظم، 2- گل حاشيه و چهار شاخه، 3- سراب، 4- نقش بلبل، 5- نقش تجريه ی حيوان، 6- نقش كبک روی كوه، 7- نقوش شطرنجی.

گليم بافی نیز از صنایع دستی مهم استان بوشهر است که بيش تر در شهرستان كنگان رواج دارد و دارای اصالت هنری و زيبايی است. ابعاد گليم ها معمولا" 110 × 400 سانتی متر بوده و تارها معمولا از موی بز و پود از پشم است. نقوش به كار رفته در بافت گليم (روستای شنبه) نقوشی حوضی، چنگ، تهرانی كوچک، تهرانی بزرگ، كشكولی، دانه بيگی نقش خراسانی، نقوش روستای سرمک آقاجاری، نيم خانه، انگليسی، نصف حوض و بحرونی هستند.
تگين نیز نوعی گليم است كه اين محصول مخصوص پختن نان است به این شکل که وسايل و ردنه زدن خمير را بر روی تگين می گذرند و بر روی آن می نشينند و نان درست می كنند.
حصير بافی يكی از قديمی ترين صنايع دستی و شايد كهن ترين آن هاست كه به عنوان منشأ نساجی شناخته می شود و در بسياری از كشورهای جهان به ويژه آن دسته از ممالكی كه به مـــواد اوليه مورد نياز اين رشته دسترسی دارند مرسوم و متداول بوده است. حصيربافی از صنایع بومی و کهن استان بوشهر است. حصير از ساقه های درخت خرما و در بیش تر مكان هايی كه نخل وجود دارد، بافته می شود. مهم ترين نوع حصير كه از لحاظ اقتصادی دارای اهميت است و در كشورهای حاشيه جنوبی خليج فارس دارای بازار خوبی است؛ فرش حصيری (تک) نام دارد كه پهنای آن 10 سانتی متر و درازای آن 30 متر است.
بعد ازبافت اندازه هايی كه مدنظر است، برش داده شده و در كنار يک ديگر آن ها را می دوزند.
امروزه در مناطق مختلف ایران كه دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و تركه وجود دارد، محصولات اين رشته به صورت حصير بافی، سبد بافی، مروار بافی، تركه بافی، چم بافی و چيغ بافی رايج است. در استان بوشهر به دليل فراوانی برگ و الياف خرما و گياهان خودرو شبيه ساقه گنــــــدم كه در اصطلاح محلی خاكه ناميده می شود، از دير باز توليد انواع محصولات حصيری به منظور استفاده محلی و فروش در ساير بازارها در حد گسترده ای رايج بوده است و امروزه به دليل جای گزينی محصولات كارخانه ای و عدم ثبات بازار فروش اين محصولات از توليد آن ها كاسته شده و بيش تر به منظور مصرف داخلی روستایيان تهيه می شود.
در روستــاهای تابعه گناوه، دشتستان، دشتی، تنگستان و كنگان حصير بافی رايج است. برای رنگ كردن، برگ نخل جوهر رنگی از عطاری تهيه می كنند كه نام آن( بقم) است. بقم به چند رنگ سبز، آبی، بنفش و نارنجی وجود دارد. بقم را با زرد چوبه مخلوط می كنند تا رنگ آن جلای بهتری داشته باشد و روشن تر شود و برای اين كه رنگ تيره يا روشن تر شود؛ مقدار زردچوبه را كم يا زيادتر می كنند. نقش ها در حصير يا سبد و ديگر محصولات ذهنی بافته می شود و به صورت لوزی های كنگره دار و هندسی بافته می شود.
نوع ديگری از حصير كه در روستاها بافته می شود و از نظر اقتصادی برای آنان مهم است نوعی فرش حصيری شبيه گليم است كه با ساقه گياهان خودرو و يا ساقه گندم بافته می شود و ابعاد آن به درازای 6 متر و پهنای 75 سانتی متر است و در پايان آن را از وسط نصف كرده و قطعات را به هم می دوزند و حاصل كار زيراندازی است به ابعاد3×5/1متر.
سوزن دوزی در استان بوشهر رواج زيادی دارد و شامل انواع رو پشتی، رو ميزی، رو قوری، كيسه های مختلف تزيينی و رويه كوسن و ... است.
علاوه بر سوزن دوزی سكه دوزی نيز در این منطقه رواج زیادی دارد و برای بافت آن از نخ رنگی دمسه و پارچه سفيد چلوار استفاده می شود. سوزن دوزی بيش تر در شهرستان كنگان رواج دارد.
قالی بافی در اين استان به طور محدود و با پشم خالص طبيعی بافته می شود. نمد مالی از سنتی ترين صنايع دستی استان بوشهر است و يكی از مهم ترين و قديمی ترين مراكز بافت آن برازجان است. نمد به دليل سبكی و نم گير بودن مورد توجه است و بيش تر در جاهايی كه شتر وجود دارد رواج دارد.
زنبيل بافی و سبد بافی نیز از صنایع بومی منطقه بوشهر است که بافت زنبيل و سبد در مكان هايی كه درخت نخل موجود است رواج دارد. جارو (در زبان محلی:پيشی وينگی) نيز در اين نقاط بافته می شود .

لنج سازی وقايق سازی نیز از مهم ترين صنايع استان بوشهر است كه دارای سابقه تاريخی است و امروزه نيز رونق دارد. در بوشهر به سازندگان لنج گلافان می گويند كه در واقع همان سازندگان قديمی لنج ها هستند.برای ساخت لنج معمولا از چوب های جنگلی مقاوم درمقابل رطوبت و از تخته های مرغوب هندی به نام سای برای بدنه آن استفاده می شود. مهم ترين مراكز توليد لنج در بوشهر عبارتند از : بوشهر ، بندر ريگ، بندر گناوه و...
توربافی به لحاظ این که از ابزارهای ماهی گیری است به فراوانی توسط بومی های محلی بافته می شود ولی امروزه برای صيد ماهی بيش تر از تورهايی كه با ماشين بافته شده است، استفاده می شود.

سفالگری در استان بوشهر و مخصوصا" در بندر کنگان و برازجان رواج دارد و در کنار كوزه های آب كوزه های قليان و سر قليان و كشک ساب نيز درست می شود. سفال يكی از وسايل مورد استفاده در منطقه از گذشته های دور بوده است و وسيله ای برای خنک نگه داشتن آب و مايعات ديگر بوده است. بيش تر سفال ها به رنگ های قهوه ای، حنايی و سبز بوده و نقش ها به صورت گل و برگ كنده كاری به صورت مارپيچ و نقش های لوزی ديده می شود.

قليان (چليم) یکی از هنرهای دستی منطقه بوشهر است. در بوشهر قليان را از كوزه سفالی درست می كنند و آب داخل آن ديده نمی شود و در واقع هيچ يک از اعضای قليان با هم تناسب ندارند و به وسيله دست نگه داری می شود به اين نوع قليان چليم گفته می شود كه يكی از مشهورترين صنايع دستی استان بوشهر است.
مشک و دولچه از دیگر صنایع دستی استان بوشهر است که از پوست حيوانات مانند بز و گوسفند درست می شود و برای نگه داری آب و ديگر مايعات مورد استفاده قرار می گيرد.

عبابافی از رشته های صنعت نساجی است كه روزگاری در ايران و به ويژه در مناطق روستايی دارای گستردگی فراوانی بوده است. اين صنعت در پاره ای از نقاط استان بوشهر مانند روستاهای تنگ ارم، بنار آزادگان، زيارت، سعدآباد، بردخون، كردوان سفلی و عليا و حومه شهر اهرم رايج بوده كه علاوه بر تأمين نيازهای روستاهای استان به كشورهای حوزه خليج فارس نيز صادر شده است. این صنعت به دلیل کم بودن استادكارها اکنون کم تر رواج دارد و رو به انقراض است.

جاجيم جزو فرآورده هايی است كه به كمک دستگاه بافندگی چهار ورودی بافته می شود. نوع دستگاه آن در مناطق مختف با هم تفاوت دارد. به طور مثال در منطقه سرخره در شهرستان دشتستان با دار قالی جاجيم می بافند و تفاوت آن با دار قالی اين است كه به آن چهار ورد اضافه می كنند. در منطقه ممريز شهرستان دشتی دستگاه جاجيم بافی مختص به جاجيم است. در منطقه عيسوند دستگاه بافندگی جاجيم مانند دستگاه بافندگی عبا است.
نقوش جاجيم بيش تر به صورت راه راه يا چهار خانه است و بعد از بافت روی آن را هم به سليقه خود تزیين می كنند و به رنگ های مختلف بافته می شود.

منبت سازی يا منبت كاری عبارت است از برجسته كاری روی چوب به نقوش مورد نظر و برای منبت دو روش عمده به كار می رود: در روش اول چوب يک تکه به وسيله مغار و سوهان برجسته می شود. در روش دوم قطعات چوب جداگانه به وسيله مغار سوهان تراش شده و سپس كنار هم مطابق با طرح چيده می شوند. منبت كاری در زمان قاجاريه در شهر بوشهر به اوج خود رسيده بود و قبل از آن هم ممكن است كه وجود داشته اما آثاری به جای نمانده است. بيش تر نقش ها طبيعت، گل و مرغ، نقوش تجريدی حيوانات و نقوش اسليمی است و از رنگ خود چوب استفاده می شود.
گره چينی عبارت است از اتصال قطعات چوبی به وسيله اتصالات چوبی به نحوی كه نقش گره ای در آن مشاهده شود. برای گره چينی كه اغلب مشبک و همراه با شيشه (ولی چند تكه ) ساخته می شود نياز به يک طرح گره ای است كه بر اساس آن قطعات چوبی را به طول و ضخامت مورد نظر بريده و سپس بسته به جای آن از نوع اتصال مناسب آن استفاده می كنند.
در گره چينی اتصالات زيادی به كار می رود و ممكن است بر خلاف و سايل زير ساختی در يک اتصال آن از چندين قطعه چوب استفاده شود و يک اتصال چندين چوب را به هم متصل كند. امروزه ديگر گره چينی در بوشهر رايج نيست اما در دوره قاجاريه بسيار مورد استفاده و رواج داشته ولی امروزه هنرمندان تنها به مرمت آن مشغولند.
سایر صنایع دستی اهالی استان بوشهر عبارتند از:
مغرف نوعی زنبيل كک است كه دراستان بوشهر كاربرد دارد.
تويزه محصولی است كه دارای قابی دايره ای شكل بوده و بیش تر به عنوان جای نان مورد استفاده قرار می گيرد.
تلی محصول ديگری كه ظرف مناسبی برای نگه داری گندم، جو و ساير حبوبات و غلات است.
سپک ظرف سينی مانندی است و برای پاک كردن گندم مورد استفاده قرار می گيرد.
كنده جای نگه داری ميوه است.
چاكان سبدی برای جمع آوری خرما است و به عنوان كفه ترازو نيز مورد استفاده قرار می گيرد.
بادبزن در انواع مختلف كوچک و بزرگ و ريز و درشت با تزیين و نوار دوزی رنگی بافته می شود.
طناب برای بالا رفتن از درخت خرما يا بالا كشيدن دلو آب از چاه مورد استفاده قرار می گيرد.
كلاه حصيری در اندازه های مختلف و به صورت ساده يا رنگی بافته می شود.

مرکز گردشگری علمی-فرهنگی دانشجویان ایران
تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به مرکز گردشگری علمی-فرهنگی دانشجویان ایران می باشد و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
Copyright ©2018 istta.ir All rights reserved. Powered & Designed by WebTakin.ir , Graphic by Yousefi
logo-samandehi