درباره صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان

 
در سیستان و بلوچستان؛ صنایع دستی مانند سوزن دوزی، قالی‏‏بافی، خورجین‏بافی، سوزن بافی، سكه و دكمه دوزی، پریوار دوزی، سیاه دوزی، ساخت ظروف سفالین و زینت‏آلات (جواهرسازی) بین خانواده‏ها معمول است. تهیه پارچه های دست بافت از كرک و پشم شتر یكی از رشته‏های قابل توسعه صنایع دستی استان است كه به علت فراوانی مواد اولیه از اهمیت زیادی برخوردار است. پارچه‏های مزبور می‏تواند بازار مناسبی در داخل و خارج كشور داشته باشد. دیگر صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان عبارت است از:

سوزن دوزی بلوچ: سوزن دوزی در این استان در منطقه ی بلوچستان رایج است. این منطقه با مردمان سخت كوش و خستگی ناپذیرش خاستگاه یكی از ظریف‏ترین هنرهای دستی ایران نیز هست و آن چه ساكنان این منطقه از دیر باز تاكنون در برابر سایر هم وطنان خود و نیز ساكنان دیگر نقاط جهان آفریده اند، تلفیقی صمیمانه از صبر و هنر زنان و دختران هنرمندی است كه در اشکال سوزن دوزی های ظریف و جذاب متجلی است. سوزن دوزی پدیده ای زیبا، تحسین برانگیز و استثنایی از زنان بلوچ است كه آن را فقط می توان نور چشم زنان بلوچ نامید و نه هیچ چیز دیگر. سوزن دوزی آن چنان با زندگی بلوچ و زنانش آمیختگی یافته كه وقتی در صدد یافتن منشاء و مبداء ‌آن برآییم در این كار توفیقی نخواهیم یافت. زیرا هر دختر بلوچ، از سنین كودكی، ضمن آموختن و انجام امور مربوط به خانه داری موظف به فراگرفتن سوزن دوزی نیز هست و به سبب دخالتی كه سلیقه های گوناگون در تهیه نوارهای سوزن دوزی دارند، می توان طرح ها و نقش های متنوع و اصیل سوزن دوزی را در منطقه بلوچستان مشاهده كرد و بر این اساس می توان گفت: تقریباً تمام دختران و زنان بلوچی كه در فاصله سنی 4 تا 40 سال قرار دارند با سوزن دوزی آشنایند و به آن اشتغال دارند. در بیش تر روستاهای بلوچستان پیراهن بلوچ با پنج قطعه تزیین یافته كه عبارت است از یک قطعه پیش سینه. دو قطعه سر آستین و دو قطعه دیگر كه در زیر پیش سینه به طور عمودی و تا پایین پیراهن دوخته می شود كه در اصطلاح محلی گوتیان نامیده می شود.از سابقه ی تاریخی این دوخت اطلاع چندان زیادی در دست نیست و آن چه كه مسلم است كه این دوخت از اوایل صدر اسلام در میان بلوچ ها رایج و در دوره مغول و به خصوص تیموری و صفوی از رواج كامل برخودار بوده است. شناخت این هنر توسط ساكنان شهرها، با افزایش تقاضاها برای محصولات سوزن دوزی و ازدیاد تولید در مناطق مختلف مقارن بوده و از این رو، انواع: رومیزی، سفره، رویه كوسن، كلاهک آباژور، پرده و غیره نیز توسط سوزن دوزان تولید می شود. مهم ترین مراكز سوزن دوزی بلوچستان عبارت است از: اسپكه، سیب سوران یا سراوان، نكوچ،‌ شهریانچ، فنوج، هریددوک، كوپج، پیپ، سورمیج، كس مزور، چانف، مهنت، وركات، ایرندگان و مارندگان (خاش) قاسم آباد، گشت، سوران، كله گان، كوانگ، بمپور، اسماعیل آباد و زاهدان.
به عبارت دیگر در هر شهر و روستای بلوچستان از زاهدان تا خاش و از آن جا تا سراوان (در خاور) و تا ایرانشهر (در باختر) سوزن دوزی رواج و رونق دارد و هر منطقه نیز دارای طرح هایی منحصر به خود است و كسی كه اندک شناختی از هنر دست زنان بلوچ داشته باشد، به راحتی می تواند مثلاً كار سوزن دوزان ناحیه سراوان یا زاهدان تشخیص دهد و همین طور كار هر یک از این مناطق را نسبت به دیگری باز شناسد. سوزن دوزی بلوچ از آن دسته سوزن دوزی هایی است كه طی آن تمام یا قسمت بزرگی پارچه از كوک و بخیه های رنگین پوشیده می شود. در این نوع سوزن دوزی دوخت به صورت خط هایی است كه طرح هندسی به خود گرفته و از نوع دوخت ساتن است و در آن ها قطر سراسر خطوط یكی است و مجموع محصولات به نسبت نوع دوختی كه دارند به دسته پركار، میان كار و كم كار تقسیم می شوند. طرح های مورد استفاده زنان بلوچستان تماماً بخش بندی شده و به صورت هندسی است و برای تجسم بخشیدن به آن ها از رنگ های شادی استفاده می شود كه در بین آن ها رنگ نارنجی روشن و قرمز بر بقیه رنگ ها غلبه دارد و جزییات طرح ها را بیش تر رنگ های سبز، سفید، سیاه و قهوه ای تشكیل می دهد.در واقع، رنگ های نارنجی، روشن و قرمز رنگ های اصلی و رنگ های سبز، آبی، سفید، سیاه و قهوه ای (تا زرشكی) رنگ های فرعی این نوع سوزن دوزی هستند.  در سوزن دوزی به بیش از دو نوع ماده اولیه نیازی نیست و مجموع مصالح و مواد را فقط نخ و پارچه تشكیل می دهد و سوزن دوزان برحسب امكانات و سلیقه از نخ دمسه استفاده می كنند و پارچه هایی كه روی آن سوزن دوزی انجام می گیرد یا پارچه های پاكستانی است كه نازك و ریزباف بوده و برای محصولات پركار در قطعات كوچک مورد استفاده قرار می گیرد یا پارچه گاندی ایرانی است كه معمولاً به پهنای 120 سانتی متر در بازار زاهدان یافت می شود. معمولاً سوزن دوزان، به طور مستقل به تهیه محصول می پردازند و در صورت اشتغال به كار گروهی، پس از پیاده كردن طرح كلی، هر زن یا دختر سون دوز، یک رنگ را کامل سوزن دوزی می كنند و برای قسمت بعدی و دوخت رنگ دیگر آن را به سوزن دوز بعدی می سپارند و این عمل تا خاتمه كار و تكمیل محصول ادامه می یابد.زنان بومی بلوچستان از محصولات سوزن دوزی شده بیش تر بر ای تزیین پیش سینه، جیب، سرآستین، دوریقه، دمپای شلوار، لبه پرده و نیز سرپوش چادر استفاده می كنند. از سوزن دوزی های بلوچی كه به صورت نوارهایی با عرض های مختلف تهیه می شود؛برای ساخت انواع محصولات تكمیلی استفاده می شود و محصولاتی كه معمولاً با استفاده از این نوارها تولید می شوند؛عبارت است از: كیف زنانه، كیف پول مردانه و زنانه، جلد عینک، قوطی سیگار، جای كلید، شلوار، كت، مانتو، كراوات، كفش، كمربند، كلاهک آباژور، چكمه، بلوز، كاپشن، جلد آلبوم، قاب عكس و غیره.(برداشت از سایت صنایع دستی ایران)

پشتی بافی: در مناطقی از سیستان رایج بوده و بیش تر در نواحی بیجار، كرباسک، ده مرده، ده بزی، دوست محمد و شهرك نارویی دیده می‏شود. طرح‏های پشتی سیستم ارزشهای مردم شناختی دارند.
حصیربافی: در سیستان كارگاه های حصیربافی از ساقه گندم دیده می شود. در این ناحیه پرده بافی نیز مرسوم بوده و در روستاهای اطراف و حاشیه هامون انجام می گیرد. مردم برخی روستاها تنها از راه پرداختن به این حرفه امرار معاش می كنند. محصول آن ها پرده‏هایی است كه از نوعی نی كه در محل به (لوح) معروف است بافته می شود.در قسمت مركزی و حاشیه جنوب خاوری استان؛ نوعی نخل خرمای وحشی می روید كه به نام محلی ردان معروف است و برگ آن از نظر استحكام قابل توجه است و هم اكنون بسیاری از خانواده‏های بلوچ از برگ آن حدود 30 نوع مختلف حصیر می بافند.
خامه دوزی: تقریباً شبیه سوزن دوزی و عبارت است از: پیش سینه كلاه عرق چین، جانماز، جلیقه و رومیزی كه مواد آن پارچه و نخ است و گاهی نیز آیینه‏های ریزی در بافت آن مورد استفاده قرار می‏گیرد.
اشیای تزیینی: در حوالی سراوان تولید النگوهای شیشه‏ای بسیار معمول است. ساخت این نوع اشیاء به مهارت زیاد احتیاج دارد و اشیای زینتی متنوع مانند انواع حیوانات و شیشه جات نیز ساخته می شود.
سفال سازی: نام این صنعت در بلوچستان با نام (كلپورگان) همراه است. كلپورگان روستایی از توابع سراوان است كه در كناره جاده اصلی سراوان به مرز پاكستان واقع شده است. بیش تر اهالی جهت امرار معاش این حرفه را برگزیده‏اند. سفال سازی در نقاط دیگر مثل سرباز و جالق نیز رایج است ولی سفال روستای كلپورگان مرغوب تر و دارای شهرت بیش تری است.چادربافی: یكی دیگر از صنایع بلوچستان چادربافی است كه محصول آن مورد استفاده عشایر كوچ نشین قرار می‏گیرد. مواد اولیه آن بیش تر موی بز است كه در محل تامین می شود.سكه دوزی: یكی از هنرهای دستی بلوچستان است كه عموماً خانواده های بلوچ از آن جهت تزیین رویه رخت خواب یا زینت گردن شتر در موقع برگزاری مراسم عروسی استفاده می كنند و اغلب جهت زینت به دیوار اتاق نیز می آویزند. مهم ترین موادی كه در تهیه ی محصولات سكه دوزی شده به كار می رود؛ عبارت است از: دكمه های سفید پیراهن یا دكمه های الوان، صدف و خرمهره كه گاه برای تزیین بیش تر به كار می رود، قطعات درشت و ریز آیینه كه در لابه لای پارچه ها دوخته می شود، منگوله های پشمی رنگارنگ، سوزن و نخ معمولی برای دوختن، انواع سكه ها با توجه به نفاست كار، پولک، پارچه های دارای برق و جلا نظیر ژرسه و امثال آن.سرافی دوزی : یكی از انواع سوزن دوزی هاست كه بیش تر مختص منطقه سیستان و بلوچستان است و چند نوع دوخت را شامل می شود این دوخت در دوران اسلامی در سیستان و بلوچستان رایج شد. لوازم مورد نیاز در این دوخت شامل نخ ابریشم تابیده به رنگ های قرمز، زرد، نارنجی،آبی، سبز، سیاه، و زرشكی با بافت ساده و لایی است.
دوخت بادبزن بمپور: این بادبزن ها در بخش بمپور تهیه می شوند و به همین علت به این نام خوانده می شود. بادبزن های بمپور از تور محكم ساخته می شوند، حاشیه آن ها از قطعات پارچه آراسته به دانه های پلاستیک فیروزه ای است و دسته بادبزن از نی میان تهی درازی تشكیل می شود و درون آن را با حبوبات پر می كنند تا علاوه بر استفاده برای راندن مگس از دور رو بر كودكان شیرخوار، به عنوان جغجغه نیز به كار می رود. تهیه این بادبزن ها به صورت خانگی است و كارگاهی ندارد.فرش: قالی های منطقه ی سیستان و بلوچستان در حال حاضر با طرح های كاشان و ساروق و غیره بافته می شود. بعضی از آن ها با فرش های خود كاشان و ساروق برابری می كند.
مرکز گردشگری علمی-فرهنگی دانشجویان ایران
تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به مرکز گردشگری علمی-فرهنگی دانشجویان ایران می باشد و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
Copyright ©2018 istta.ir All rights reserved. Powered & Designed by WebTakin.ir , Graphic by Yousefi
logo-samandehi