سه شنبه 12 تیر 1403
بازدید:
96
به گزارش ایرنا، ۹ باغ ایرانی در نخستین پرونده زنجیره‌ای ایران در تیر سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفتند، پرونده‌ای که در قالب آثار آن، ساختار و شکل منحصر به فردی از ساختار و آرایش باغ در اقلیمی با ویژگی‌های سرزمینی خشک و کم‌آب به جهانیان معرفی شد تا در حافظه میراث ملموس ثبت، ضبط و پاسداری شود.
پاسارگاد مرودشت فارس، اِرَم شیراز، چهلستون در اصفهان، فین کاشان، عباس‌آباد بهشهر، شازده ماهان کرمان، دولت‌آباد یزد، پهلوان‌پور مهریز یزد و اکبریه بیرجند، در شمارِ آثاریند که باغ ایرانی را در جهان نمایندگی می‌کنند.
باغ ایرانی برخلاف باغ اروپایی، جایی برای مکث و درنگ دارد و نشان آن، عمارت میانی است که در جایی میانه چهارباغ بنا می‌شود. از ویژگی‌های بارز دیگری که نشان می‌دهد باغ ایرانی محلی برای سکون و استراحت طولانی‌مدتی نسبت به باغ‌های اروپایی است، آرایش بیشتر باغ با درختان مثمر و سایه‌انداز است در حالی که باغ اروپایی، بیشتر با درختان و درخچه‌های تزئینی و غیرمثمر آراسته می‌شود.
آب در میان عناصر باغ ایرانی یعنی پوشش گیاهی، زمین و عمارت، عنصری تعیین‌کننده است؛ درواقع آب در حوض میانی و با بوجود آمدن چهار جوی، باغ را در باغچه‌ها تعریف می‌کند و با پیروی از جوی‌ها، پیاده‌روها پدید می‌آید.
شیوه آبیاریِ باغ ایرانی بازهم تابعی از همین عنصر است که تا حدی فرم و شکل آرایش باغ را تعیین می‌کند چراکه درختان و گل‌ها در باغ‌های اروپایی از بارش‌ها سیراب می‌شوند اما آبیاری باغ ایرانی بواسطه تقسیم منبعی که باغ را مشروب می‌کند، صورت می‌گیرد.
آرایش باغ‌های اروپایی با انواع گل‌ها بر روی تپه‌ها و چمن‌هایی که پهنه باغ را مفروش می‌کنند، متاثر از بارش باران است چراکه فراوانی آب، زمینه رشد و پرورش گل‌ها و درختچه‌ها را چندبرابر می‌سازد اما در باغ ایرانی تقسیم‌بندی آب برای آبیاری، موجب ایجاد نظم و چهارچوب‌های مشخص در آن می شود آنچنان که پیاده‌روهای مستقیم و درختان به صف شده همراه با معابری که در چهاراه‌ها متقاطع می‌شوند، به نوعی، آرایش و فرم باغ را پدید می‌آورند.
گل‌های باغ ایرانی در پای درختان و سایه‌های آنان یا در کنار جوی‌ها و حوض‌ها کاشته می‌شود تا از رطوبت آنها پرطراوت شوند که این مورد نیز بدلیل بهره‌برداری متناسب با شرایط آبی باغ است. نکته دیگراینکه در باغ ایرانی خبری از چمنی که باغ‌های فرش‌کننده اروپایی است، نیست، چرا که چمن آب‌بَر است و سنخیتی با باغ ایرانی ندارد اما آنچه باغ ایرانی را مفروش می‌کرده، بیشتر یونجه‌ها و شبدر بوده است؛ گیاهانی کاربردی که نیازی به رسیدگی چندانی ندارند.
کوشک وجه تمایزبخش دیگر باغ ایرانی و فرنگی است که باز در آن، آب نقش‌آفرین و آرایش‌دهنده است، معمار آب را از مادی، چشمه و قنات با تنپوشه‌ها وارد عمارت میانی باغ می‌کند و با به وجود آوردن حوض‌ها، فضای فرحبخش باغ و طبیعت را به داخل بنا هدایت می‌سازد.
باغ چهلستون از تمام باغ‌های شهر اصفهان مثل هزارجریب، باغ کاران، باغ خرگاه، باغ دریاچه، باغ تخت، باغ طاووس و بسیاری دیگر، به سلامت از ادوار گذشته باقی مانده است. این باغ در دوران صفویه به دستور شاه عباس در میانه باغ‌های شاهی و در غرب میدان نقش جهان احداث شد.
آب این باغ توسط شاخه‌ای از مادی «فدن»(مادی‌ها و کانال‌های آبرسانی از زاینده‌رود) تامین می‌شده و به سه شکل راکد یعنی استخرِ مقابل کوشک، جاری یعنی جوی‌های اطراف کاخ برای آبیاری و فورانی یعنی فواره‌ها نقش‌آفرینی می‌کرده است.
استخر بزرگ، تصویر عمارت میانی را با ۲۰ ستون آن بازتاب می‌دهد که به همین دلیل نام چهلستون به این باغ اطلاق می شود. در اطراف این استخر چهار مجسمه فواره‌دار با نقوش سرِ شیر به نماد قدرت و فرشته نگهبان آب‌ها یعنی آناهیتا وجود دارد که از قصرهای دیگر اصفهان باقی مانده و به این مکان منتقل شده‌اند.
در حوض مرمرین ایوان ۱۸ ستونی نیز چهار شیر سنگی فواره‌دار با حجاری بسیار زیبا وجود دارد که آب از دهان آنها به داخل حوض فرو می‌ریزد. ستون‌های ایوان هر کدام تنه یک درخت چنار است که در گذشته با پوششی از آیینه‌کاری‌های زیبا پوشانده شده بودند.
همچنین عمارت چهلستون با تزیینات عالی طلاکاری و نقاشی‌های شگفت‌انگیز، به روایت تاریخ و فرهنگ صفویان و افشاریان می‌پردازد.
پوشش گیاهی باغ چهلستون شامل درختان کاج ایرانی، نارون، افرای سیاه، چنار و درختان عرعر است که اکثرشان سر به فلک کشیده‌اند و موجب خنکی هوا در فصول گرم می‌شوند. علاوه بر آن، تنه‌های قطور و خشکیده از درختان پیشین باغ در گوشه شمالی آن قرار داده شده‌اند اما آنچه در تضاد با پوشش باغ ایرانی همچنان در باغ چهلستون دیده می شود، چمن است که به گفته مسوولان میراث فرهنگی اصفهان مقرر شده است به مرور پهنه پوشش گیاهی آن حذف شود.
مهندسی بی‌نظیر آب در باغ فین کاشان
مهندسی آب از دلایل معروفیت باغ فین کاشان است. همانگونه که گفته شد، معماری اصلی باغ‌های ایرانی بر پایه جریان آب است که در باغ فین با وجود طبیعت گرم و خشک مرکز ایران، چشمه سلیمانیه آب فراوانی در اختیار آن می‌گذارد. در این باغ، آب چشمه بصورت فورانی، جاری در جوی‌ها، جوششی در حفره‌های منظم کف حوض و حوضخانه صفوی و شترگلو و همچنین به شکل راکد در استخر مقابل کوشک و حوضخانه صفوی دیده می‌شود.
نکته جالب اینکه فواره‌ها در سراسر باغ با شیب زمین به گونه‌ای مهندسی شده که همگی با فشار و میزان یکسان، آب را به بیرون پرتاب می‌کنند.
از نمونه‌های تحسین برانگیز مهندسی آب در داخل باغ فین، حوض جوش است که از الحاقات دوران قاجار به شمار می‌آید. این حوض دارای ۱۶۰ حفره و سازوکار آن به گونه‌ای است که جوشش آب از ۸۰ حفره انجام می شود و از ۸۰ حفره دیگر، آب به داخل حوض فرو می‌رود و از طریق تنبوشه‌های سفالی به سمت حوض ۱۲ فواره سرازیر و باعث بکار افتادن فواره های آن می شود.
باغ فین کاشان در حدود ۶۰۰ اصله درخت سرو و چنار دارد که همگی بین۱۰۰ تا ۵۰۰ سال سن دارد. در کنار این درختان همیشه سبز، درختان میوه همچون انار در سال‌های اخیر به پوشش گیاهی این باغ افزوده و گل‌هایی مثل گل سرخ و شمعدانی در پای کرت‌ها کاشت شده است.
به گزارش ایرنا، ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ۹ باغ دارد که در تیرماه سال ۱۳۹۰ به ثبت جهانی رسیده‌اند؛ سهم استان اصفهان از این پرونده زنجیره‌ای، ۲ باغ چهلستون و فین کاشان است.