اين مسجد از بناهای مذهبی زيبای شهر رشت است كه در دوره صفويه ساخته شده است. وجه تسميه اين مسجد به محمدميرزا معروف به صفی ميرزا، پسر بزرگ شاه عباس مربوط است كه به فرمان پدر خود در محلی نزديك به اين مسجد كشته شد. اين محل، كه قتل‌گاه شاهزادگان جوان و بی‌گناه بود، به دستور شاه عباس، شهيديه نام‌گذاری شد و محل بست و پناه‌گاه مجرمان به شمار می‌رفت. مسجد صفي، گچ‌بری ها و كاشی‌كاری‌های زيبايی دارد و به دليل قدمت تاريخي، از اهميت فرهنگي، هنری و جهانگردي برخوردار است.

اين بنا در محله جير باغ يا نقاره خانه واقع شده و بنای اوليه آن از آثار دوره قاجاريه است که در دوره بعدی قسمتی از آن برای ايجاد خيابان خراب شده است. قسمت باقيمانده مسجد شبستانی به طول و عرض 20×9 متر است. دو در ورودی و چهار پنجره در جهت شمالی بنا قرار دارد در ضلع جنوب مسجد سه پنجره بزرگ سراسری تا زير طاق و يک در و يک پنجره به آبدارخانه است. غرفه زنانه در ضلع شرقی است. در ضلع جنوبی ايوانی به عرض يک متر بدون ستون واقع است. بام اين بنا از سفال سر می باشدو سقف لمبه کوبی است.

اين مسجد در محله چهارسرا واقع است. در فهرستی که از محلات قديمی هشتگانه شهر تهيه شده است از چهار سرا نيز ياد شده است. زمانی نيز به اين به اين محل دهکده چهارسرا بنايی ساده به طول و عرض 17/20×12/5 متر با شش ستون وسط است. سقف لمبه کوبی و بام سفال سر است.

اين بنا در محله بديع الله شهر رشت واقع شده و در سال 1344 ه.ق توسط بديع الله ساخته شده است. بنايی زيبا و نسبتا بزرگ است که گنبد مدور حلب پوشی در ميان دارد. پوشش شيروانی بخش های ديگر مسجد بر روی سه ستون بزرگ که در پايين هشت ضلعی در وسط ، مدورو در بالا چهار ضلعی هستند قرار می گيرد. مسجد از بيرون دارای نمای دو طبقه است. ازاره داخلی مسجد دارای کاشی کاری و محراب مسجد گچبری نسبتا ساده ای است.

اين بنا در محله پير سرای رشت واقع شده است و بنايی نسبتا قديمی به طول 11/10 و عرض 8/5 متر است. فيلپايی در وسط مسجد است و ازارع مسجد کاشي‌کاری است. در کنار محراب در بزرگی قرار دارد که به اتاقی به طول و عرض 6/30 و 4/90 متر باز می شود. در اين اتاق قبر ملا رجب‌علی پير سرا قرار دارد.

اين بنا در دهکده امشه سنگر رشت واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. فضای داخلی مسجد به طول و عرض 14×4 متر دارای غرفه های مخصوص زنان پنجره های مشبک چوبين طاقچه ها و روف هايی است. در چهار ضلع مسجد در زير طاق کتيبه ای از هفت بند محتشم کاشانی و در بالای محراب چهار رديف کاشي‌کاری است. در جلوی بنا ايوانی به طول 18/70 و عرض 4/5 متر هشت ستون چوبی قرار دارد. طرف باختري ستون ها فيلپای آجری هشت ضلعی و دو طرفين ايوان شاه نشين هايی قرار دارد.

اين بنا در روستای جورشر لشت نشا در استان گيلان واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. مسجد بنايی مرتفع است که از آجر ساخته شده است. طول مسجد 20 و عرض آن 14 متر است. در خاور و باختر مسجد دو غرفه چوبين برای زنان ساخته شده است. پوشش بيرونی بنا شيروان و پوشش داخلی تيرهای چوبی است که بر روی چهار ستون چوبی بر پابه آجری قرار گرفته است. محراب مسجد سفيد کاری ساده است و در کنار آن سنگ نوشته مرمری به ابعاد 24×75 سانتی متر بر ديوار نصب کرده اند. اين مسجد به شماره 1785 به ثبت تاريخی رسيده است.

اين بنا در محله بازار واقع شده و در طول زمان بارها بازسازی شده است. بدين خاطر نيز اطلاعی از بنای اوليه آن در دست نيست. بر اساس نوشته ميرزا حسن خان اعتماد السلطنه در «مرات البلدان» بانی اين مسجد را پدر و برخی مادر هيات الله خان رشتی ذکر کرده اند که در سال 1277 يا 1278 هجری به کلی منهدم شد و بنای بزرگ‌تری به جای آن ساختند که کار ناتمام ماند. در حدود 1383 ه.ق مسجد ناتمام طعمه حريق شد تا اين که جمعی از بازرگانان به دستور آيت الله حاج محمود ضياری آن را بازسازی کردند. محراب زيبای کاشي کاری مسجد کار کاشی سازان اصفهانی است. در اين مسجد سنگ نوشته ای مورخ 1234 ه.ق از زمان فتح علی شاه قاجار وجود دارد که متن آن ارتباطی به بنای مسجد ندارد.

اين بنا در محله استاد سرای رشت واقع شده و در حدودسال های 1242-1244 ه.ق توسط ميرزا محمد طاهر مستوفی بنا گرديده و در دوره بعد توسط حاج شيخ مهدی لاکانی تعمير و مرمت شده است. مسجد فعلی بنايی به ابعاد 16/70×8/30 متر است که پوشش آن در وسط بر روی سه فيلپا قرار می گيرد. در گوشه بنا گلدسته آجری و در شمال بنا مدرسه ای با شش حجره قرار دارد. پوشش داخلی لمبه کوبی و پوشش های خارجی سفال سر است. درب ضلع جنوبی شبستان مسجد محرابی کاشي‌کاری با گچ‌بری مقرنس ساده قرار دارد که در بالا و طرفين آن نوشته هايی است. کتيبه بالای محراب متضمن نام بانی پادشاه دوران فتح‌علی شاه و تاريخ 1242 ه.ق است. کتيبه های داخل و دو طرف محراب نيز مورخ 1243-1244 ه.ق هستند. كاشي‌کاری آن ها نيز عمل استادمحمد تقی کاشی پز قزوينی است در کنار مسجد تکيه ای بوده که بعدها از بين رفته است.

اين بنا در بازار خرازهای رشت واقع شده و بنای اوليه آن از آثار دوره دوره قاجاريه و از مساجد بزرگ شهر است. طول اين مسجد 18/5 و عرض آن 14 متر است. با ساختن سه فيلپای بزرگ فضای داخلی مسجد را به چهار قسمت کرده اند. محيط هر يک از فييپاها 3/25 متر است. پايه های آن ها هفت رديف کاشی به رنگ سبز و سياه به ارتفاع 108 سانتی متر است. در قسمت خاوری مسجد محوطه‌ای به طول 8/60 و عرض 7/10 متر واقع شده که پوشش آن برد و فيلپای مدور متکی است و قسمت زنانه مسجد را تشکيل می دهد. ازاره مسجد به ارتفاع 98 سانتی متر با کاشي‌کاری دوره قاجاريه پوشش يافته است. اين مسجد با پوشش سفال سر دارای مناره آجری نسبتا کم ارتفاعی است. متصل به مسجد مدرسه علوم دينی مهديه با کتيبه ای به تاريخ 1363 ه.ق واقع است.

اين بنا در محله ساغری سازان شهر رشت واقع شده و در دوره قاجاريه به صورت مسجد و مدرسه توسط حاج سميع خان رشتی بنا گرديده است. طول و عرض مسج غير از محوطه زير غرفه زنانه در باختر مسجد 19/30×17/20 متر است. فضای داخلی مسجد توسط فيلپاهايی به چهار قسمت تقسيم شده است. ارازه تعدادی از فيلپاها دارای کاشی کاری است. پوشش داخلی مسجد لمبه کوبی و پوشش خارجی آن سفال سر است. در سمت جنوب مسجد در گذشته مدرسه علوم دينی قرار داشته که در دوره اخير مدرسه جديدی به جای آن ساخته شده است.

اين بنا در محله خميران رشت واقع گرديده و از آثار دوره قاجاريه است. طول بنا از داخل 10 و عرض آن 8/5 متر است. دو فيلپای قطور هشت ضلعی در وسط مسجد است که پايه آن ها تا يم متر کاشيکاری دوره قاجاريه دارد. ازاره داخل بنا کاشي‌کاری سال 1353 ه.ق ايت در ضلع شمالی مسجد ايوانی چوبينن به طول 14 و عرض 1/40 متر با هشت ستون چهار سوی ساخته اند. سقف داخل لمبه کوبی با درزپوش و از بيرون سفال سر است. ماذنه ای کوچک و آجری با پوشش سفالی بر فراز بنا ديده می شود.

اين بنا در محله ساغری سازان سهر رشت واقع شده و در سال 1204 به دستور حاجی تاجر شيروانی ساخته شده و بعدها سيد رضی رودباری – امام مسجد – آن را مرمت کرده است. اين مسجد به طول و عرض 18×11/60 متر دارای هشت فيلپا در دو رديف است پايه فيلپاها و ازاره محراب و شبستان مسجد کاشي‌کاری شده است. اين مسجد دارای گلدسته ای است که بر آن کتيبه ای کاشی کاری به خط نستعليق متضمن آيات قرآنی و سنگ نوشته ای به ابعاد 30×40 متر است و بر آن نام بانی و تاريخ ساخت نوشته شده است.

مسجد جامع جور در لشت نشا كه در فهرست آثار ملي به ثبت ر سيده يكي از بناهاي معروف گيلان است و در سال 1206 هجري قمري ساخته شده است. مسجد ياد شده با 380 متر مربع مساحت با آجر خشتي ساخته شده و در كتيبه‌اي كه بر سر در آن و شبستان مسجد نصب شده تاريخ 1318 هجري قمري ثبت شده است. در اطراف كتيبه ها، كاشي هايي مزين به آيه هايي از قران كريم با خط ثلث ديده مي‌شود. اين مسجد دو طبقه و پنجره هاي منبت كاري شده دارد.

اين بنا در تميجان رانکوه واقع شده و بنای اوليه آن مربوط به دوره صفويه است‌که در دوره های بعدی تغييراتی را پذيرفته است. پوشش چوبی مسجد بر روی تير حمال ميانی و آن هم بر روی فيلپای با مقطع ستاره شکل قرار گرفته است. صحن مسجد به دو قسمت تقسيم شده است. قسمتی که مخصوص زنان است با چوب بنا شده و سطح مقطع آن حدود دو متر بالاتر ای کف اصلی مسجد قرار دارد. بر بالای طاق‌نماهای اطراف مسجد گچ‌بری های قديمی ديده می شود و محرابی در طرف قبله قرار دارد. در اين مسجد سنگ نوشته مرمرينی وجود دارد که بر اساس مفاد آن در سال 1075 ه.ق حاجی محمد صالح تميجاني، حوض، لاکه و مناری در مسجد ساخته که تنها آثار حوض و لاکه آن پيدا است و با توجه به اين کتيبه می‌توان تعيين داشت که مسجد قبل از اين تاريخ وجود داشته است.

اين بنا در روستای گيلاکجان رانکوه واقع شده و بر اساس منابع تاريخی بنای اوليه آن مربوط به قرن 6 و 7 ه.ق و ظاهرا از ساخته های امام ناصر کبير است. بنای کنونی به ابعاد 10/20/10×60 متر دارای ستون ها و سرستون های جالب توجه است.کف مسجد در گذشته با کاشی های هشت ضلعی به قطر 145 سانتی متر مفروش بوده است. بر کاشی ها گل و بوته های سفيد بر زمينه فيروزه ای کار شده و به نظر می رسد که مربوط به قبل از دوره صفويه باشد. کفپوش کنونی مسجد را کاشی های شش ضلعی بع قطر 24 سانتی متر تشکيل می دهند.

اين بنا در دهکده دنيا چال در سمت راست رودخانه و در بخش اسالم استان گيلان واقع شده و هر چند به صورت ويرانه ای درآمده است از آثار کهن و ارزشمند منطقه به شمار می آيد. از آن جا که بخش عمده بنا ویران شده اطلاعی از طرح کلی و ويژگی های معماری آن در دست نداريم. با اين حال با توجه به بقايای موجود به نظر می‌رسد که بنای مربع مستطيلی بوده که در ميانه آن شبستانی مربع و دور تا دور شبستان رواقی قرار داشته که با پايه‌ای هشت ضلعی از شبستان مجزا می شده است. عرض رواق ها حدود 3/40 متر و طول يکی از اضلاع باقي‌مانده مسجد حدود 16/75 متر است. دهليزها با پوشش طاقی مسقف می شده اند که ارتفاع طاق از کف امروزی به 5/70 متر می رسد. محيط پايه های هشت ضلعی که فضای شبستان را از دهليزها مجزا می کند حدود 5/50 متر و فاصله پايه ها از يک‌ديگر حدود 2/80 متر است. بالای هر دو پايه طاقی با قوس شکسته زده اند که پوشش رواق و شبستان ميانی از يک طرف بر آن ها قرار می گرفته است. مصالخ اصلی بنا آجرهايی به ابعاد 23×23×6 سانتی متر و قطر ديوارهای اصلی مسجد، 175 سانتی متر است و برخلاف شیوه امروزی با ملاط به طاق ها چسبانده شده اند. بر طاق رواقی که نسبتا سالم تر باقی مانده به صورت سرتاسری کتيبه ای قرآنی از آیات سوره توبه به خط کوفی گچ‌بری کرده اند. ازاره همين رواق نيز دارای گچ‌بری با طرح های غير معمول بوده است. با توجه به کتيبه کوفی مزبور می توان بنای مسجد را مربوط به دوره سلجوقی دانست.

مسجد جامع اميربنده كلاچاي يكي از آثار تاريخي و مذهبي گيلان است. بناي مسجد، نقشه اي مستطيل شكل دارد و ايوان آن، در بخش باختري با 17 ستون چوبي برپا شده است. بر روي برخي از ستون ها، نقش هاي تزييني هندسي و خط هاي مارپيچ ديده مي‌شود. بناي مسجد به احتمال زياد به دوره صفوي مربوط است.

اين مسجد در نزديكي روستاي ديناچال تالش قرار دارد و قديمي ترين مسجد گيلان است كه در آثار به جا مانده آن گچ بري ها و كتيبه اي به خط كوفي باقي مانده است. عظمت و قدمت مسجد به اعتبار كتيبه كوفيآن است كه در اين نقطه دور افتاده تعجب آور است. شكل مسجد كه از چهاردهليز و يك رواق چهارگوش تشكيل شده ( بخشي از آن از ميان رفته) پيش تر به آتشكده هاي زرتشتي پيش از اسلام شباهت دارد و ممكن است بعدها بناي كنوني بر روي آن ساخته شده باشد.

اين بنا در محله خانه بر ماسوله واقع شده و از خشت و گل با پوشش مسطح ساخته شده است. بر سر ستون قطور اين مسجد ابياتی به تاريخ 1117 ه.ق ثبت شده است. بر اساس متن اشعار اين مسجد در اين سال به سعی اهالی محله و استادی سلطان علی بازسازی شده است.

اين مسجد در محله گابنه لاهيجان قرار دارد و به احتمال بسيار، بازمانده مسجدي از قرن چهارم هجري قمري است كه در دوره صفوي و قاجار بازسازي شده و وسعت يافته است. براساس كتيبه‌اي سنگي كه روي ديوار داخلي مسجد به چشم مي خورد در سال 1239 هجري قمري و در عهد حكمراني علي اكبر خان- حاكم وقت- مسجد جديد از توسعه و بازسازي مسجد قديم پديد آمد و به همين مناسبت نيز به نام مسجد اكبريه مشهور شده است. بناي كنوني از دو بخش قديمي تر شامل وضو خانه، شبستان، رواق و دهليزها و بخش جديد شامل سه اتاق بلند در امتداد همديگر تشكيل شده است.

مسجد جامع لاهيجان در محله ميدان و در مركز بافت قديم شهر واقع شده است و با آثار تاريخي مجاور خود يعني چهار پادشاهان، حمام گلشن و بازار، يك مجموعه تاريخي- فرهنگي را تشكيل مي دهد. اين مسجد براساس شواهد موجود، يكي از قديمي ترين مسجدهاي لاهيجان است كه به روايتي به دستور كاركيا سلطان محمد در سال 893 هجري قمري به جاي يك آتشكده قديمي ساخته شده است. در سال 1331 هجري قمري به دستور علي اكبر خان كه حاكم وقت لاهيجان بود بناي قديمي بازسازي و ضمن توسعه بنا تغييرات اساسي در آن داده شد به طوري كه مشخصات معماري دوره قاجاريه را پيدا كرد. در سال 1370 هجري قمري يك بار ديگر اين بنا دچار تغييرات بسيار شد و بخش هاي تازه اي به ان افزود شد. چنان كه امروزه به دشواري مي توان ردپاي مسجد تاريخي دوره تيموري و قاجاري را در اين بنا پيدا كرد.

اين مسجد از آثار تاريخی باارزش لنگرود است که در فشکالی مجله لنگرود قرار گرفته است. در شمال باختری اين مسجد در آرامگاه (بقعه) سيد حسن (معروف به سيد حسين کيا از فرزندان امام موسی کاظم (ع)) واقع است. اهالی منطقه معتقدند قبر برادر کوچک او به نام سيد ابراهيم نيز نزديک برادر بزرگ است. بر اساس کتيبه موجود د ر مسجد تاريخ ساخت آن 1277 ه.ق است و از ساخته های حاج رجب علی لنگرودی است. مجالسی که بر کاشی ها نقش شده است، شامل چهار مجلس است و در دو رديف بر ديوار نصب شده است.

اين بنا در محله پشته لنگرود واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است که ايوان خاوري آن به ازای 9/5 متر و پهنای 3 متر دارای ستون ها و چوب‌کاری های جالبی است. در ورودی مسجد از اين ايوان مورخ 1270 ه.ق است.

اين بنا در محله بازار لنگرود واقع شده و نوسازی شده است. مسجد به غير از درب منبت زيبايی که مورخ 1241 ه.ق است، فاقد اثر تاريخی و هنری است.