استان آذربايجان شرقی يكی از كانون های مهم صنايع دستی ايران است. تنوع صنايع دستی اين استان مرهون وسعت منطقه، روستاها و شهرستان های متعدد و وجود ايلات و عشاير ناحيه است. به طور کلی در مناطق مختلف استان آذربايجان شرقی قالی بافی، قاليچه، مسند، ورنی، ‌خورجين، مفرش بافی جاجيم، گليم، شال، گليمچه، ظروف سفالی، سراميک، انواع سبد حصيری و تركه ‌ای، پارچه‌ های پشمی، ابريشمی، سوزن دوزی، نقره ‌سازی، قلاب بافی، حوله، پتوبافی، مفرش بافی، مسند، كفش دوزی، ممقان دوزی و بافته های داری تهيه و توليد می شوند. هريک ازشهرستان های استان آذربايجان شرقی به صنعت دستی خاصی شهره هستند. قالی تبريز از معروف ترين قالی های ايران است که به طورعمده در مرکز استان و روستاهای اطراف تهيه می شود. قالی هريس شهرت جهانی داشته و بافت قالی های نفيس و ظريف ابريشمی از روزگاران قديم در اين شهرستان معمول بوده است. شهرستان سراب ازگذشته های دور جزو مراكز مهم فرش بافی آذربايجان شرقی بوده است و قالی بافی درآن از قدمت طولانی برخورداراست. نقره سازی نيز از ظريف ترين صنايع دستی استان آذربايجان شرقی است که بيش تر در شهرستان تبريز انجام می شود. شهرت شبستر نيز در زمينه سفال گری است و سفال های منطقه کوزه کنان شبستر بسيار معروف است. ابريشم بافی در شهرستان اسكو رواج دارد و نوعی پارچه زيبا و منحصر به فرد دراين منطقه تهيه می شود که توليد آن در هيچ ناحيه ديگر ايران معمول نيست. گليم بافی نيز صنعت بومی و اصيلی است كه در بيش تر روستاهای استان رواج دارد. قالی قره داغ به علت بافته شدن توسط عشاير منطقه قره داغ مورد توجه قرار گرفته است. در آذربايجان شرقی، ايلات و عشاير مغان، ارسباران و خلخال با جمعيت متحرک و با حفظ خصوصيات قومی و سنتی و چادرنشينی در اوقات بيكاری به توليد انواع محصولات و صنايع دستی اشتغال دارند.ورنی بافی مهم ترين صنايع عشايری استان آذربايجان شرقی است. ورنی نوعی گليم ريزبافت فرش نما است كه دارای بافت و طرح خاصی است و جز در استان آذربايجان شرقی در كم تر منطقه ای از ايران بافته می ‌شود. نقش‌ هايی كه به وسيله بافندگان بر روی ورنی تصوير می ‌شوند ذهنی بوده و بنا به ذوق و سليقه بافندگان طراحی و بافته می‌ شوند. معمولی ‌ترين نقش ها عبارتند از: طاووس، آهو، روباه و قطار شتر كه مربوط به حاشيه فر‌ش ‌ها است. مواد اوليه ای که‌ جهت توليد ورنی به کار می روند عبارتند از: پود که‌ از پشم و تار و پود ‌نازک‌ که‌ غالبا از نخ‌ پنبه ای تهيه می ‌شوند. در گذشته با توجه‌ به‌ نوع معيشت عشاير مستقر ‌در دشت‌ مغان، گرما دوز و ارسباران، پس‌ از چيدن پشم از دام های موجود منطقه در فصول ‌مناسب‌، آن ها را با دوک‌ های نخ‌ ريسی سنتی ريسيده و پس‌ از آن شست و شو می ‌دادند. اين نخ های ريسيده شده را ‌با روشی بسيار ابتدايی، با رنگ های شيميايی پست و در خود منطقه رنگ رزی می ‌کردند. اين‌ روش رنگ رزی از جنبه کيفی بزرگ ترين‌ لط‌مه را به‌ بازار و بازاريابی اين‌ کالاهای هنری ‌سنتی وارد می کرد، اما در بيست سال اخير تحولی در ارتقای کيفی ‌توليد ورنی بين عشاير منطقه به وجود آمده‌ است‌.توليد ورنی بيش تر در نقاط قشلاقی انجام ‌می پذيرد و نقوشی که‌ بر روی اين‌ گليم فرش نما نقش می ‌بندد نشان گر محيط زيست و ‌انعکاس آن در اذهان زنان و دختران عشاير و نمودار ذهن‌ توانا و استعدادهای بالقوه ‌فکری آنان است. بيش تر نقوش اين ورنی ها از اشکال حيوانات و وحوش منطقه تاثير پذيرفته و در اين ميان از نقش حيواناتی چون گوزن‌، آهو، گرگ، سگ‌ گله، بوقلمون، مرغ، خروس‌، گربه‌، مار،‌ عقاب، گوسفند، ببر، شتر، شير، روباه، شغال، طاووس‌ و پرندگان محلی استفاده بيش تری می شود. اين توليدات صرفا خانگی بوده‌ و غالبا در همان اطاقی که‌ خانوار عشايری در آن سکونت دارند صورت‌ می پذيرد و ابزار آن نيز از قبيل دار و دفتين همه در محل تهيه می ‌شوند. ‌‌ بر اساس بررسی ‌های انجام شده توليد ورنی ظرف يک صد سال اخير در دشت‌ مغان مرسوم‌ شده و به روايت‌ افراد مط‌لع، محل اصلی توليد آن منطقه قره باغ آذربايجان شوروی بوده‌‌ که براثر روابط‌ و علقه های فرهنگی عشيره ای و ترددهايی که‌ در کناره‌ رودخانه‌ ارس‌ انجام ‌پذيرفته به تدريج‌ در منطقه ارسباران و سپس در بين ايلات و عشاير دشت‌ مغان ‌رايج‌ شده است‌.‌در حال حاضر توليد ورنی در سطح‌ جهانی منحصر به‌ ايران و آن هم تنها در مناطق ذکر شده است. ويژگی های خاص توليد آن عمل اقتباس يا مشابه‌ سازی را مانند بسياری از ‌زيراندازهای ديگر از قبيل قالی و گليم را در ساير نقاط ايران و جهان دشوار و حتی غير‌ممکن ساخته است.‌ ورنی ‌های توليدی آذربايجان شرقی معمولا در زمينه رنگ های لاکی، سرمه‌ ای، کرم، سفيد، پيازی و ‌آبی روشن‌ با نقش حيوانات در وسط‌ و حاشيه ای حداکثر به‌ عرض بيست سانتی متر‌ در طرفين ‌توليد می شوند. اندازه‌ رايج‌ ورنی ‌های توليدی عبارتند از: ورنی قالی به ابعاد 300 - 200 سانتی متر‌، ورنی کناره‌ بزرگ‌ به ابعاد 320 - 150 سانتی متر‌، ورنی کناره‌ به ابعاد 310 - 125 سانتی متر‌، ورنی زرع‌ و نيم (جفت) به ابعاد 160 - 115 سانتی متر، ورنی قاليچه به ابعاد 250 - 120 سانتی متر‌ و ورنی پشتی به ابعاد 100 - 70 سانتی متر ‌و 90 - 60 سانتی متر.

 
عشاير كه شيوه معيشت و آداب و رسوم خاص خود را دارند در ايران يكی از جذاب ترين شيوه های زندگی اجتماعی به شمار می آيند. استان آذربايجان شرقی از ايل ها و عشاير متعددی برخوردار است كه مهم ترين و منسجم ترين آن ها ايل های شاهسون و ارسباران هستند كه درمناطق گوناگون استان پراكنده شده اند. ايل شاهسون ازمهم ترين و معروف ترين ايل های استان آذربايجان شرقی به شمار می رود كه دارای پيشينه تاريخی زيادی بوده و از ويژگی های خاص اجتماعي- فرهنگی برخوردار است.

 
تنوع آب و هوايی امروزه به يكی از جاذبه های گردشگری تبديل شده است. دراستان ، آذربايجان شرقی وضعيت آب و هوايی بسيار متغيراست. به طوری كه درجه حرارت در برخی از ماه های گرم سال گاهی به 38 درجه سانتی گراد يا بيش ترمی رسد و برودت هوا درماه های سرد، گاهی به بيش از 20 درجه زير صفر كاهش می يابد. رطوبت هوا نيز ازاواخر پاييز تا اوايل بهار زياد می شود كه علت آن علاوه بر كاهش درجه حرارت، ورود توده هايی ازهوای سرد و مرطوب اروپاست كه با گذشتن از دريای مديترانه وارد آسمان ايران می شوند. جنگل های موجود در آذربايجان شرقی حاكی از وجود آب و هوای گرم و مرطوب و زمين حاصل خير در گذشته های دوراست.امروزه آب و هوای استان آذربايجان شرقی به طوركلی سرد و خشک است ولی به علت تنوع توپوگرافيكی، از اقليم های متفاوتی برخوردار است. موقعيت كوهستانی و پهنای جغرافيايی استان آذربايجان شرقی از عوامل اصلی سرمای اين منطقه است. كم ارتفاعی و اثرات ملايم كننده بخارهای دريای خزر در پاره ای از مناطق از عوامل اعتدال اقليمی آن به شمار می آيد. به علاوه آذربايجان شرقی تا حدودی تحت تاثير جريان های مرطوب دريای مديترانه از سمت باختر و جنوب باختری قرار دارد و توده های هوای سرد سيبری نيز از شمال بر آب و هوای آن اثر می گذارد. وجود درياچه اروميه آب و هوای قسمت محدودی از استان را تحت تاثير قرار داده است. استان آذربايجان شرقی از نظر بارندگی، به دو ناحيه سردسير و معتدل تقسيم می شود. ناحيه سردسير شامل دامنه های كوهستان سهند، شهرهای تبريز و مرند كه در مسير بادهای مرطوب قرار دارند، می شود. معمولا ميزان بارندگی سالانه اين ناحيه در خاور استان بيش تر از ساير نواحی است و مقدار آن به 250 تا300 ميلی متر می رسد. ناحيه معتدل نيز دردالان ها، كوهپايه ها، دامنه های جنوبی و مناطق آفتاب گير واقع شده و از تاثيرمستقيم جريان های سرد شمالی محفوظ است و آب و هوای معتدلی دارد. آذربايجان همواره تحت تاثير بادهای سرد شمالی و سيبری و بادهای مرطوب دريای سياه، مديترانه و اقيانوس اطلس است. به علاوه بادهای محلی نيز تحت تاثير شرايط طبيعی استان، از سوی كوهستان های بلند و درياچه های اروميه و خزر، به سوی دشت ها و جلگه ها می وزند. بادهايی كه از شمال و شمال خاوری به سوی آذربايجان می وزند، كلا" سرد و مرطوب اند و در فصل زمستان سبب بارش برف سنگين و يخ بندان می شوند. باد مرطوب مديترانه ای كه از باختر به آذربايجان می وزد باران زا و بسيار مفيد است. بادهای خاوری با عبور از درياچه خزر، درمسير ارسباران، مرند، اردبيل، دره ای بين سبلان و قوشاداغ، بزغوش و سهند به طرف باختر می وزند. در بيش تر نقاط آذربايجان مانند سراب و تبريز اين باد را «مه ييلی» يا «باد مه» می گويند كه بادی سرد و مرطوب است. اين باد در امتداد دامنه های جنوبی سهند به طرف مراغه پيش می رود و در حدود درياچه اروميه تغيير مسيرمی دهد. كوه های مرزی در باختر آذربايجان و كردستان باعث می شوند باد مه در جهت جنوب باختری و جنوبی بوزد كه نام آن در اين منطقه باد زريان است.جريان باد مهمی كه از فراز دريای مديترانه و دريای سياه و اقيانوس اطلس به سمت باختر و شمال باختر ايران می وزد، چند شاخه می شود كه تعداد اين شاخه ها در فصل پاييز در برخورد با ارتفاعات استان افزايش می يابد و در فصل بهار، ريزش بارش های بسياری را سبب می شود.

آب و هوای شهرستان آذرشهر نسبتا سرد و خشک بوده و در شهر آذرشهر بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها به 37 درجه سانتی گراد بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها به 20 درجه سانتی گراد زير صفر می رسد.
 

نزديكی تبريز به درياچه اروميه و وجود كوه های مرتفع ناحيه باعث شده كه به طور كلی شهرستان تبريز از آب و هوای نسبتا سرد و نيمه مرطوب برخوردار باشد. در حال حاضر تبريز در رده بندی كوپن در رديف كليمای (b) CS يعنی نوع مديترانه ای با تابستانی خنك منظور شده است. کوپن حرارت سالانه بين 12 تا 18 درجه سانتيگراد، با كم ترين دمای سال 3 درجه تا 18 درجه سانتيگراد و ميانگين گرم ترين ماه سال بين 6 تا 22 درجه را برای اين منطقه تعيين كرده و جزو دسته كليمای خشك دانسته است. وضع بارندگی تبريز همگام با ساير نقاط آذربايجان تابع جريان های هوايی به ويژه توده هوای مرطوب دريای مديترانه و بخارهای ناشی از آن هوای سردسيری و شمالی و اختلاف درجه حرارت در محدوده درياچه اروميه و استقرار كوه های سهند در جنوب اين شهر است. در تبريز هوا اغلب صاف و آفتابی است و هوای گرفته و بارانی و مه آلود شبيه شمال ايران كم تر ديده می شود. تيرگی و ابر آلودگی هوای تبريز ناشی از رسيدن توده های هوا از شمال باختر درياچه اروميه و دريای خزر است. به علاوه درياچه ها، آب گيرها، رودها و باتلاق ها و پوشش گياهی منطقه در ازدياد بخار هوای شهر تبريز موثر هستند. در مركز شهرستان تبريز؛ بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها به 35 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها به 20 درجه زير صفر می رسد. ميزان باران ساليانه تبريز به طور متوسط در حدود 280 ميلی متر و تعداد روزهای يخبندان به طور متوسط 97 روز است.

به طور كلی آب و هوای شهرستان اهر نسبتا سرد و نيمه خشك بوده و در مركز اين شهرستان بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 34 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها 27 درجه زير صفر است. اهر به طور متوسط 310 ميلی متر ميزان باران ساليانه دارد.
 

شهر اسكو در جنوب تبريز و در شمال كوههاي سهند قرارگرفته و ارتفاع آن از سطح درياي آزاد حدود 1500 متر مي باشد. اين شهر به مانند ساير شهرهاي آذربايجان داراي تابستان كوتاه و ملايم و زمستانهاي سرد و طولاني مي باشد.بارندگي آن بيشتر در فصول سرد سال بوده و تابستانهاي آن خشك و گاهي با بارندگيهاي رگباري مي باشد متوسط بارش سالانه 288 ميلي متر مي باشد و بيشترين بارش ثبت شده در طول مدت آماري (1968 تا 1984)، 473 ميلي متر در سال و كمترين بارش سالانه ثبت شده 192 ميلي متر مي باشد.بيشتر بارندگي هاي بهاره مي باشد كه حدود 5/40% بارندگيها را شامل مي شود كه در اوايل بهار بصورت باران و برف در اواسط بهار بارانهاي مداوم مي باشد از اواسط خرداد به بعد معمولاً بارندگيها قطع و خشكي يا كم باراني تا اواخر شهريور ادامه مي يابد بارندگيهاي تابستان كه حدود 5% بارشها را شامل مي شود بيشتر بصورت رگبارهاي اتفاقي مي باشد و در بعضي تابستانها ممكن است اصلاً بارشي روي ندهد بارشهاي پاييزه كه حدود 5/25% بارندگيهاي سالانه را شامل مي شود از مهر شروع مي شود و در اوايل بصورت باران و در اواخر پائيز بصورت باران يا برف ريزش مي كند بارندگيهاي زمستانه تا حدود 29% بارشهاي سالانه بصورت برف مي باشد.

آب و هوای شهرستان بناب سرد و نيمه خشك است. در مركز اين شهرستان بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 39 درجه سانتی گراد بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها 21 درجه سانتی گراد زير صفر است. ميزان باران ساليانه بناب به طور متوسط در حدود 330 ميلی متر است.

براساس تقسيم بندی كوپن شهرستان سراب دارای اقليم مديترانه ای گرم، استپی سرد و كوهستانی سرد است. ماه های خشک و يخ بندان آن بين 5 تا 8 ماه است. ميزان بارندگی اين شهرستان350 ميلی متر و متوسط درجه حرارت آن 30 درجه سانتی گراد است. شهرستان سراب دارای زمستان های پربرف و سرد و تابستان های معتدل است. براساس گزارش های سازمان هواشناسی، شهرستان سراب بيش ترين روزهای يخ بندان را در سراسر استان آذربايجان شرقی دارا است.

آب و هوای شهرستان شبستر در تابستان ها معتد ل و در زمستان ها سرد است. اثر بادهای مرطوب مديترانه ای که از فراز کوه های مرزی ترکيه و آذربايجان غربی می رسند، در اين مطقه کاملا نمايان است. به علاوه رطوبت درياچه اروميه در اين شهرستان موثر است. روزهای يخ بندان سالانه در شبستر، کم تر از ايام يخ بندان در ساير مناطق آذربايجان است. عبور خط «همباران» به ميزان 600 ميلی متر در سال که شبستر در محدوده آن واقع شده در وضع بارندگی اين شهرستان تاثير محسوسی دارد. به طور کلی آب و هوای شهرستان شبستر معتدل و نيمه مرطوب بوده و در شهر شبستر (مرکز شهرستان) بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 28 درجه بالای صفر و کم ترين آن در زمستان ها 18 درجه زير صفر است. ميزان باران سالانه در شهر شبستر به طور متوسط در حدود 350 ميلی متر است.

آب و هوای كليبر معتدل كوهستانی است. زمستان آن سرد و پربرف، و تابستان هايش معتدل و پرباران است. به طور كلی آب و هوای شهرستان كليبر نسبتا سرد و نيمه خشك بوده، در مركز اين شهرستان بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 31 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها 28 درجه زير صفر است. ميزان باران ساليانه كليبر به درازای متوسط 330 ميلی متر است.

آب و هوای مراغه نسبتا سرد و نيمه خشك است.براساس تقسيم بندی كوپن، اين شهرستان دارای سه اقليم مديترانه ای گرم، مديترانه ای استپی، معتدل و كوهستانی سرد است. آب و هوای شهر مراغه مركز شهرستان نيز نسبتا سرد و نيمه خشك بوده و بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 36 درجه بالای صفر و کم ترين آن در زمستان 21 درجه زير صفر است. ميزان باران ساليانه مراغه به طور متوسط در حدود 370 ميلی متر می باشد.

مرند از آب و هوايی نسبتا سرد و نيمه مرطوب برخوردار است و دارای ييلاقات متعدد سبز و خرم می باشد. البته در نواحی شمالی اين شهرستان در حوالی رود ارس آب و هوا معتدل و خشك است. به طور كلی آب وهوای شهرستان مرند بسيار متغير است. ميزان درجه حرارت در تابستان ها در مناطق كوهستانی به 10+ درجه و در جلگه ها 38+ درجه می رسد. اقليم آن مديترانه ای گرم و خشك و استپی سرد است. از اوايل پاييز تمام مناطق كوهستانی را برف سنگين فرا می گيرد كه تا اواخر بهار و آغاز فصل گرما در قلل كوه ها باقی می ماند. حداكثر بارندگی در دهستان يام و ميشو 736 ميلي متر گزارش شده و طبق همين آمار بارش سالانه در مرند 526 ميلی متر و در زنوز 480 ميليمتر بوده است. در پست ترين نقطه شهرستان مرند ميزان بارندگی 350 ميلی متر است. بارش برف در روستاهای جلگه ای حداقل 15 سانتيمتر و حداكثر دومتر و در مناطق كوهستانی از يك تا 4 متر در سال متغير بوده است. شهرستان مرند در معرض وزش بادهای باختری مديترانه ای است.

آب و هوای ملكان در تابستان ها گرم و در زمستان ها معتدل است. اعتدال هوای اين شهرستان به علت نزديكی به درياچه اروميه و قرار گرفتن در جلگه ای رسوبی و هموار است. به طور كلی آب و هوای اين شهرستان نسبتا سرد و نيمه خشك بوده و در شهر ملكان مركز شهرستان ملكان، بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها به 34 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها به 16 درجه زير صفر می رسد. ميزان باران ساليانه ملكان به طور متوسط 380 ميلی متر است.

آب و هوای شهرستان ميانه نسبتا سرد و خشك است. در ارتفاعات بزغوش و قافلانكوه زمستان ها سخت و طولانی است. براساس تقسيم بندی كوپن شهرستان ميانه دارای اقليم مديترانه ای گرم است. متوسط روزهای يخ بندان آن 106 روز در سال ثبت شده است. باران تابستانی در آن اندك بوده اما در بهار و پاييز به شدت بارندگی اضافه می شود. در شهر ميانه مركز شهرستان بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 40 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها 22 درجه زير صفر است. ميزان باران ساليانه در اين شهر به طور متوسط در حدود 250 ميلی متر است.

آب و هوای شهرستان هريس به طور كلی نسبتا سرد و نيمه خشك است و بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 35 درجه بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها 25 درجه زير صفر است. ميزان باران ساليانه هريس به طور متوسط 290 ميلی متر بوده و مدت يخ بندان آن 137 روز است.

آب و هوای اين شهرستان نسبتا سرد و نيمه خشك است. در مركز اين شهرستان بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 28 بالای صفر و كم ترين آن در زمستان ها 17 درجه زير صفر است. ميزان باران ساليانه بستان آباد به طور متوسط 260 ميلي متر است.